Nowa analiza opublikowana w otwartym dostępie w czasopiśmie BMJ Mental Health przynosi intrygujące wyniki dotyczące związku codziennego spożycia kawy z biologicznym starzeniem się u osób z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi. W centrum badań znajduje się długość telomerów – ochronnych „czapeczek” na końcach chromosomów – która często jest używana jako zastępczy wskaźnik starzenia się komórkowego. Osoby ze schizofrenią, psychozą i zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, według dotychczasowych prac, mają średnio krótsze telomery niż ogólna populacja, co wskazuje na przyspieszone starzenie biologiczne. Autorzy nowej pracy donoszą, że umiarkowane spożycie kawy (około 3–4 filiżanek dziennie) koreluje z dłuższymi telomerami w porównaniu z osobami, które kawy nie piją, podczas gdy ten wzorzec nie jest widoczny przy bardzo wysokim spożyciu (5+ filiżanek dziennie). Choć są to dane obserwacyjne, przesłanie jest ważne dla codziennej praktyki: utrzymanie spożycia w umiarkowanym zakresie może iść w parze z zachowaniem zdrowia komórkowego w populacji, która często dźwiga ciężar stresu metabolicznego i oksydacyjnego.

Dlaczego telomery są ważne dla zrozumienia zdrowia psychicznego

Telomery chronią materiał genetyczny przed uszkodzeniem przy każdym podziale komórkowym. Naturalnie skracają się z wiekiem, ale wpływają na nie również czynniki środowiskowe, takie jak przewlekły stres, palenie, stany zapalne i presja oksydacyjna. Właśnie stresujące okoliczności życiowe, choroby współistniejące metaboliczne, wyższe wskaźniki palenia i niektóre skutki uboczne terapii są częstsze w populacji z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi. Dlatego nie jest zaskoczeniem, że w tej grupie średnio występują krótsze telomery. Kluczowym pytaniem jest, czy nawykami życiowymi – dietą, snem, ruchem i spożyciem napojów – można modulować tę biologiczną trajektorię. Kawa zajmuje tu szczególne miejsce, ponieważ łączy kofeinę (stymulant o potencjalnym działaniu hemodynamicznym) i szeroką gamę polifenoli o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych.

Kawa, antyoksydanty i starzenie biologiczne

Kawa jest jednym z najczęściej spożywanych napojów na świecie i źródłem licznych związków bioaktywnych: polifenoli, kwasów chlorogenowych i kofeiny. Podczas gdy kofeina w większych dawkach może podnosić ciśnienie krwi lub zaburzać sen, antyoksydanty z kawy mogą neutralizować wolne rodniki i zmniejszać procesy zapalne. Naukowcy są z tego powodu już od dłuższego czasu zainteresowani potencjalnym związkiem między nawykami picia kawy a biomarkerami starzenia. Nowe badanie skupiło się właśnie na tym – czy istnieje ilościowy związek między liczbą filiżanek kawy a długością telomerów u badanych z diagnozami ze spektrum ciężkich zaburzeń psychicznych.

Jak zaprojektowano badanie

Zespół badawczy przeanalizował dane zebrane w ramach norweskiej kohorty TOP (Thematically Organised Psychosis). Do próby włączono 436 dorosłych osób, z czego 259 ze schizofrenią oraz 177 z zaburzeniami afektywnymi (zaburzenie afektywne dwubiegunowe i ciężkie epizody depresyjne z psychozą). Uczestnicy sami zgłaszali dzienne spożycie kawy i według tego zostali podzieleni na cztery grupy: nie piją kawy; piją 1–2 filiżanki; piją 3–4 filiżanki; piją 5 lub więcej filiżanek dziennie. Odnotowano również wzorce palenia (około trzy czwarte próby stanowili palacze, ze średnim czasem trwania palenia wynoszącym prawie dekadę). Długość telomerów mierzono w leukocytach z próbek krwi znormalizowanymi procedurami laboratoryjnymi. Ważne: projekt jest obserwacyjny, bez interwencji i losowego przydziału, dlatego mówi się o powiązaniu, a nie o przyczynowości.

Kluczowe wyniki: krzywa w kształcie litery „J”

Wyniki pokazały wyraźny nieliniowy wzorzec. W porównaniu z osobami, które nie piją kawy, grupa pijąca 3–4 filiżanki dziennie miała statystycznie istotnie dłuższe telomery. Ocena wieku biologicznego sugeruje, że ten profil jest w przybliżeniu równoważny statusowi biologicznemu „młodszemu” o około pięć lat w stosunku do osób niespożywających kawy. Przeciwnie, wśród osób, które piły 5 lub więcej filiżanek dziennie, nie zaobserwowano korzystnego efektu; autorzy ostrzegają, że bardzo wysokie spożycie może stymulować powstawanie reaktywnych form tlenu i tym samym neutralizować potencjalne korzyści antyoksydacyjne kawy. Zaobserwowano również, że osoby z diagnozą schizofrenii średnio piły więcej kawy niż uczestnicy z zaburzeniami afektywnymi, co dodatkowo podkreśla potrzebę zindywidualizowanej interpretacji danych.

Ile to jest „umiarkowanie”: co mówi praktyka zdrowia publicznego

Wytyczne różnych organów zdrowotnych są zbieżne co do progu około 400 mg kofeiny dziennie jako ogólnie bezpiecznego dla większości zdrowych dorosłych, co z grubsza odpowiada 3–4 standardowym filiżankom kawy filtrowanej. Ta granica pojawia się również jako „słodki punkt” w wynikach badania: właśnie w tym zakresie obserwuje się dłuższą długość telomerów. Należy jednak pamiętać, że zawartość kofeiny znacznie różni się w zależności od napojów (espresso, kawa po turecku, rozpuszczalna, „cold brew”), metod parzenia i wielkości porcji. Ponadto wrażliwość na kofeinę różni się indywidualnie, a istnieją też populacje, dla których obowiązują surowsze limity (np. ciąża, niektóre diagnozy kardiologiczne, zaburzenia lękowe i snu). Jako ogólną zasadę warto przyjąć monitorowanie własnego snu, tętna i pojawiania się nieprzyjemnych objawów (drżenie, kołatanie serca) oraz dostosowanie spożycia.

Co to oznacza dla klinicystów i komunikacji w zdrowiu publicznym

Dla lekarzy i specjalistów zdrowia psychicznego praktyczny komunikat jest ostrożnie optymistyczny. Umiarkowane picie kawy może być włączone do rozmowy o nawykach życiowych u pacjentów ze schizofrenią, psychozą lub zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, zwłaszcza jeśli istnieje zainteresowanie strategiami wspierającymi ogólne zdrowie i „zdrowsze” starzenie się. Przy tym należy ocenić interakcje z terapią, nawyki palenia, jakość snu i rutynę dnia. Kawa nie jest substytutem leczenia farmakologicznego, psychoterapii czy zmian zachowania, ale może być rozważana jako część zrównoważonego reżimu, w pakiecie z promowaniem aktywności fizycznej, jakościowego odżywiania i wsparcia w rzucaniu palenia.

Ograniczenia i ostrożność w interpretacji

Mowa o badaniu obserwacyjnym, więc nie możemy mówić o związku przyczynowo-skutkowym. Możliwe, że osoby, które piją umiarkowane ilości kawy, mają również inne nawyki sprzyjające dłuższym telomerom (lepsza dieta, więcej ruchu, bardziej regularny rytm snu). Autorzy wymienili również ograniczenia metodologiczne: nie istniały szczegółowe dane o rodzaju kawy, sposobie parzenia, precyzyjnym stężeniu kofeiny ani o spożyciu innych napojów kofeinowych. Udział palaczy był bardzo wysoki, co może działać jako czynnik zakłócający, biorąc pod uwagę szybszy metabolizm kofeiny u palaczy i niezależne skutki palenia dla stresu oksydacyjnego. Wreszcie, pomiar telomerów w leukocytach odzwierciedla obraz systemowy, ale telomery różnią się między tkankami i nie są jedynym wskaźnikiem wieku biologicznego.

Powiązanie z wcześniejszą wiedzą o kawie

Literatura na temat kawy i zdrowia jest w ostatnich latach coraz obszerniejsza. Wiele prac przeglądowych i badań populacyjnych znajduje korzystne powiązania umiarkowanego spożycia kawy ze śmiertelnością i szeregiem stanów przewlekłych, z naciskiem na różnice indywidualne i górne granice bezpieczeństwa. Dla układu sercowo-naczyniowego obowiązuje zasada umiaru: o ile umiarkowane ilości nie są związane z trwałym wzrostem ciśnienia krwi u większości przyzwyczajonych konsumentów, zbyt duże spożycie może wywołać kołatanie serca, bezsenność i krótkotrwały wzrost ciśnienia. W kontekście zdrowia psychicznego, odkrycie dłuższych telomerów przy umiarkowanym spożyciu nawiązuje do idei, że wzorce żywieniowe i życiowe, które zmniejszają stan zapalny i stres oksydacyjny, mogą być oparciem dla całościowego leczenia.

Co pacjenci mogą praktycznie zrobić

• Utrzymać spożycie w zakresie do czterech standardowych filiżanek dziennie, chyba że lekarz zaleci surowsze granice.


• Preferować kawę filtrowaną w stosunku do niefiltrowanej, aby zmniejszyć spożycie składników niekorzystnie wpływających na lipidy we krwi.


• Unikać późnego spożycia kofeiny (po południu i wieczorem), jeśli istnieje problem z bezsennością lub zaburzonym rytmem snu.


• Zwrócić uwagę na cukier i dodane kalorie w specjalnych napojach; napoje „energetyczne” i dodatki mogą zawierać bardzo wysokie dawki kofeiny i cukru.


• Uzgadniać nawyki z terapią i poradą specjalisty, zwłaszcza w stanach sercowo-naczyniowych, ciąży lub karmieniu piersią.

Dla kogo te wyniki mają największe znaczenie

Wyniki są szczególnie istotne dla osób, u których istnieje ryzyko przyspieszonego starzenia biologicznego lub u których już wcześniej odnotowano krótszą długość telomerów. Populacje z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi często spotykają się z nagromadzeniem czynników ryzyka: palenie, siedzący tryb życia, zespół metaboliczny, niepożądane działanie leków przeciwpsychotycznych na masę ciała i metabolizm glukozy. Uregulowanie nawyków życiowych w sposób wspierający równowagę antyoksydacyjną – w tym umiarkowane picie kawy – mogłoby, przynajmniej częściowo, złagodzić biologiczne skutki tych obciążeń. Oczywiście decyzje należy podejmować indywidualnie i w porozumieniu z lekarzem.

Krótka nota metodologiczna

Wykorzystanie długości telomerów z leukocytów jako miary starzenia ma zalety i wady. Zaletą jest to, że chodzi o nieinwazyjny biomarker, który dobrze odzwierciedla skumulowaną ekspozycję na stres oksydacyjny i stan zapalny. Wadą jest zmienność między tkankami oraz fakt, że telomery nie stanowią jedynego ani koniecznie najlepszego wskaźnika wieku biologicznego. Ponadto sposób pomiaru (qPCR w porównaniu do alternatywnych technik) i standaryzacja laboratoryjna mogą wpływać na porównywalność między badaniami. Dlatego te wyniki należy interpretować jako ważny element układanki, ale nie jako ostateczne słowo o relacji kawy i wieku biologicznego.

Co dalej w badaniach

Autorzy wzywają do badań podłużnych, które śledziłyby zmiany długości telomerów w czasie w odniesieniu do precyzyjnie skwantyfikowanego spożycia kawy i innych napojów kofeinowych, z odnotowaniem wzorców żywieniowych, jakości snu i poziomu aktywności fizycznej. Badania interwencyjne – na przykład randomizowane badania kontrolowane ze zdefiniowanym spożyciem kawy i standaryzowanym pomiarem biomarkerów – mogłyby dodatkowo wyjaśnić przyczynowość. Warto również zbadać różnice między kawą kofeinową i bezkofeinową oraz między różnymi metodami parzenia (filtrowana, espresso, „cold brew”), jak i warianty genetyczne metabolizmu kofeiny, które mogą kształtować indywidualną odpowiedź.

Szerszy kontekst: od laboratorium do codziennej filiżanki

Chociaż opinia publiczna często szuka prostych reguł, nauka o żywieniu i napojach rzadko oferuje równania, które obowiązują wszystkich. Genetyka metabolizmu kofeiny, mikrobiom jelitowy, różnice w sposobie parzenia kawy i wzorce kulturowe czynią każdą rekomendację orientacyjną. Niemniej jednak spójność wyników, że umiarkowane picie (3–4 filiżanki) jest związane z korzystnymi wynikami – od profilu sercowo-naczyniowego do, teraz, długości telomerów w wrażliwej populacji – daje rozsądną podstawę do praktycznych porad. Przesłanie jest proste, ale nie banalne: trzymać się umiaru, obserwować własne reakcje i włączyć kawę w szersze ramy zdrowej rutyny. Dla niektórych będzie to oznaczać również zmniejszenie spożycia lub przejście na wariant bezkofeinowy, jeśli pojawią się skutki uboczne.

Uwaga o dacie i interpretacji wyrażeń względnych

Ten tekst został przygotowany 06 grudnia 2025 r., a określenia względne, takie jak „dzisiaj” lub „niedawno”, są dostosowane do tej daty. Biorąc pod uwagę szybki napływ nowych publikacji, zaleca się okresowe sprawdzanie aktualizacji wytycznych i najnowszych przeglądów systematycznych, zwłaszcza jeśli podejmujesz decyzje dotyczące zdrowia osobistego lub praktyki klinicznej.

Dodatkowe informacje dla redaktorów i komunikatorów

Dla portali zajmujących się tematami zdrowia publicznego i zdrowia psychicznego kluczowe jest ujęcie tych wyników bez sensacjonizmu. Zaleca się podkreślenie, że chodzi o dane obserwacyjne na specyficznej kohorcie klinicznej i że potrzebne są potwierdzenia w innych populacjach i projektach. Jednocześnie należy przejrzyście podać granicę około 400 mg kofeiny dziennie jako konserwatywny punkt orientacyjny dla większości dorosłych, z uwagą, że indywidualna tolerancja i choroby współistniejące mogą wymagać surowszych granic. Szczególnie ważne jest komunikowanie potencjalnych ryzyk przesady: bezsenność, lęk, kołatanie serca, podwyższone ciśnienie krwi i interakcje z lekami.

Czym to nie jest

Wyniki nie sugerują, że osoby z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi powinny „zwiększyć dawkę” kawy bez ograniczeń lub że kawa jest terapią na diagnozy psychiatryczne. Nie zaleca się przerywania lub zmiany przepisanej terapii na własną rękę. Przesłanie jest zrównoważone: utrzymanie spożycia w umiarkowanym zakresie, przy ogólnym skupieniu na zdrowym stylu życia i współpracy z lekarzem, jest rozsądne i potencjalnie korzystne.