Na wzmiankę o burzy piaskowej wielu wyobrazi sobie sceny z filmów: bezkresne pustynne przestrzenie, przez które wiatr niesie ziarenka piasku, tworząc mistyczną, ale stosunkowo nieszkodliwą zasłonę. Rzeczywistość może być jednak diametralnie inna, a jedno z najbardziej imponujących i niebezpiecznych zjawisk meteorologicznych tego rodzaju nosi nazwę habub. Jest to arabskie określenie (habūb), które w tłumaczeniu oznacza „silny wiatr” lub „wianie”, ale tylko częściowo oddaje siłę i skalę tego zjawiska naturalnego. Habub to nie jest zwykła burza piaskowa; to gigantyczna, tocząca się ściana pyłu i piasku, która spada na krajobraz, połykając wszystko na swojej drodze i zamieniając dzień w noc w ciągu kilku chwil.

Powstawanie przerażającej ściany pyłu

Aby zrozumieć habub, musimy zajrzeć w serce burzy z piorunami. W przeciwieństwie do zwykłych burz piaskowych, które mogą być spowodowane przez różne systemy wiatrowe na dużym obszarze, habub jest bezpośrednio związany z procesami wewnątrz potężnych chmur burzowych, cumulonimbusów, które rozwijają się na obszarach suchych i półpustynnych. Kluczowym mechanizmem jego powstawania jest tak zwany microburst, czyli silny prąd zstępujący powietrza.

Wewnątrz dojrzałej burzy z piorunami zaczynają opadać opady, takie jak deszcz czy grad. Gdy spadają przez suche warstwy atmosfery, krople deszczu parują. Ten proces parowania zużywa energię cieplną z otaczającego powietrza, sprawiając, że staje się ono chłodniejsze, a tym samym gęstsze. Zimne i gęste powietrze gwałtownie opada ku ziemi z prędkością, która może przekraczać nawet 100 kilometrów na godzinę. Kiedy ta „bomba powietrzna” uderza w ziemię, nie ma dokąd pójść, jak tylko rozprzestrzenić się poziomo we wszystkich kierunkach, podobnie jak woda rozlewa się po wylaniu na płaską powierzchnię. Ten front zimnego powietrza, znany jako granica odpływu (outflow boundary), porusza się przed samą burzą z piorunami.

Właśnie ten gwałtowny front wiatru działa jak olbrzymia miotła. Przechodząc nad suchą, pylistą lub piaszczystą ziemią, unosi ogromne ilości cząstek w powietrze. Turbulentny przepływ wewnątrz frontu unosi te cząstki na wysokość nawet kilku kilometrów, tworząc charakterystyczną, gęstą i ostro zarysowaną ścianę pyłu. Ta ściana, habub, może mieć szerokość ponad 150 kilometrów, a jej wysokość często sięga od 1,5 do 3 kilometrów. Jej przednia strona jest zwykle ciemna i groźna, a ze względu na swoją gęstość prawie całkowicie blokuje światło słoneczne, tworząc warunki podobne do zmierzchu lub całkowitej ciemności.

Cechy, które mrożą krew w żyłach

Tym, co czyni habub szczególnie niebezpiecznym, jest prędkość, z jaką powstaje i postępuje. Podczas gdy burzę z piorunami można zobaczyć z daleka, front pyłu może formować się i rozprzestrzeniać niezwykle szybko, pozostawiając niewiele czasu na przygotowanie. Prędkości wiatru wewnątrz habubu regularnie wahają się od 35 do 100 km/h, co jest wystarczająco silne, aby wyrywać drzewa, przewracać linie energetyczne i uszkadzać budynki. Widoczność w ciągu zaledwie kilku sekund może spaść z nieograniczonej do prawie zera, tworząc niezwykle niebezpieczne warunki dla wszelkiego rodzaju ruchu.

Chociaż może się to wydawać przejściową niedogodnością, habub może trwać od kilkunastu minut do kilku godzin, w zależności od siły burzy, która go napędza, oraz warunków geograficznych. Pozostawia po sobie grubą warstwę pyłu i piasku, która pokrywa wszystko, wymagając rozległych operacji czyszczenia i powodując znaczne szkody gospodarcze.

Globalne rozprzestrzenienie i wpływ

Habuby są najczęstsze w pustynnych i półpustynnych regionach świata. Sahara jest jednym z najbardziej znanych ognisk, z częstymi wystąpieniami w Sudanie, Libii i Egipcie. Półwysep Arabski, Kuwejt i Irak również są regularnie dotykane tym zjawiskiem. Habuby nie ograniczają się jednak tylko do Afryki i Bliskiego Wschodu.

Jednym z najlepiej zbadanych obszarów występowania habubów jest południowy zachód Stanów Zjednoczonych, w szczególności stan Arizona. Tam habuby są częstym zjawiskiem podczas letniej pory monsunowej. Miasto Phoenix stało się niemal synonimem spektakularnych, ale i niszczycielskich habubów, które regularnie zamykają lotniska i powodują chaos w ruchu drogowym. Podobne burze odnotowuje się również w suchych częściach Australii, Azji Środkowej i w Meksyku.

Coraz częściej zadaje się pytanie, czy tego rodzaju zjawiska, napędzane przez globalne zmiany klimatyczne i procesy pustynnienia, mogą pojawić się również w Europie. Chociaż prawdziwe, masywne habuby, jakie widuje się na Saharze i w Arizonie, są wciąż rzadkością na kontynencie europejskim, chmury saharyjskiego piasku niesione przez południowe wiatry stają się coraz częstsze, nawet na obszarze Chorwacji i Bałkanów. Wzrost okresów suszy i degradacja gleby mogą w przyszłości stworzyć bardziej sprzyjające warunki do powstawania mniejszych burz pyłowych wywoływanych przez lokalne burze z piorunami.

Zagrożenia czające się w ścianie pyłu

Konsekwencje habubu są wielorakie i dotykają niemal wszystkich aspektów życia. Najbardziej bezpośrednim i oczywistym zagrożeniem jest drastyczne ograniczenie widoczności. Dla kierowców zaskoczonych na otwartej drodze habub stanowi śmiertelną pułapkę. Karambole z udziałem dziesiątek pojazdów nie są rzadkością, a władze regularnie wydają ostrzeżenia dla kierowców, aby w przypadku nadejścia burzy natychmiast zjechali na pobocze, wyłączyli światła, aby nie mylić innych kierowców, i czekali, aż burza minie. Ruch lotniczy jest również poważnie dotknięty, z odwołaniami i przekierowaniami lotów.

Zagrożenia dla zdrowia są równie poważne. Ściana pyłu niesie ogromne ilości drobnych cząstek (PM10 i PM2,5), pyłków, grzybów i innych zanieczyszczeń. Wdychanie takiego powietrza może powodować poważne problemy z oddychaniem, zwłaszcza u osób cierpiących już na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) lub alergie. W niektórych rejonach, jak na amerykańskim południowym zachodzie, pył może przenosić również zarodniki grzyba Coccidioides, sprawcy choroby znanej jako gorączka doliny (kokcydioidomikoza), która może powodować objawy podobne do grypy, a w cięższych przypadkach poważne infekcje płuc.

Infrastruktura również ponosi znaczne szkody. Silne wiatry mogą uszkadzać dachy, powalać drzewa i słupy energetyczne, powodując przerwy w dostawie prądu. Drobny pył przenika wszędzie, powodując awarie wrażliwego sprzętu elektronicznego i systemów klimatyzacyjnych. W rolnictwie habub może niszczyć uprawy, zarówno przez fizyczne uszkodzenia od wiatru, jak i przez zasypanie warstwą piasku, oraz przyczyniać się do erozji żyznej gleby.

Jak chronić się przed nadchodzącym zagrożeniem?

Gdy służby meteorologiczne wydają ostrzeżenie o możliwym habubie lub gdy na horyzoncie pojawia się groźna ściana pyłu, kluczowe jest szybkie działanie. Najbezpieczniej jest szukać schronienia w solidnym budynku. Zaleca się zamknięcie wszystkich okien i drzwi, aby zapobiec przedostawaniu się pyłu do środka. Osoby z problemami oddechowymi powinny pozostać wewnątrz i, jeśli to możliwe, korzystać z oczyszczaczy powietrza.

Jeśli burza zaskoczy cię w samochodzie, najważniejsze jest, aby nie panikować. Zmniejsz prędkość, znajdź bezpieczne miejsce do zatrzymania się jak najdalej od jezdni, wyłącz silnik i światła oraz zaciągnij hamulec ręczny. Nigdy nie próbuj jechać przez habub, ponieważ ocena odległości i prędkości innych pojazdów jest prawie niemożliwa. Pozostań w pojeździe, dopóki widoczność się nie poprawi. Habub to przypomnienie o surowej sile natury i znaczeniu poszanowania jej ostrzeżeń, pokazujące, jak w mgnieniu oka znany krajobraz może zmienić się w niebezpieczne i nierozpoznawalne otoczenie.