Wyobraź sobie scenę jak z apokaliptycznego filmu: po horyzoncie przetacza się kolosalna, groźna ściana pyłu i piasku, wysoka na setki, a nawet tysiące metrów. Niebo ciemnieje w środku dnia, zamieniając światło słoneczne w upiorny pomarańczowy lub brązowy zmierzch. Dźwięk, który mu towarzyszy, to huk wiatru porywającego wszystko na swojej drodze. To nie scenariusz hollywoodzkiego hitu, lecz prawdziwe i coraz częstsze zjawisko meteorologiczne znane pod nazwą habub. Chociaż kiedyś były związane wyłącznie z odległymi pustyniami, te potężne systemy burzowe stają się zjawiskiem globalnym, którego zrozumienie staje się kluczowe dla bezpieczeństwa i zdrowia ludzi na całym świecie.

Słowo „habub” pochodzi z języka arabskiego (هَبوب‎, habūb), gdzie dosłownie oznacza „wianie” lub „noszenie”, co doskonale opisuje jego naturę. Ale habub to nie jest zwykła burza piaskowa. To specyficzna, niezwykle intensywna burza pyłowa, która jest bezpośrednio związana z burzą z piorunami. Jest to dramatyczna manifestacja siły natury, gdzie procesy zachodzące wysoko w atmosferze łączą się z warunkami na suchej i pylistej ziemi, tworząc jedno z najbardziej imponujących wizualnie i niebezpiecznych zjawisk pogodowych.

Jak powstaje przerażająca ściana pyłu?

Mechanizm formowania się habubu jest złożony i fascynujący, a wszystko zaczyna się od pozornie zwykłej burzy. Kluczowym elementem jest silny prąd zstępujący powietrza wewnątrz chmury burzowej, znany jako „downburst” lub mikrowybuch. Kiedy rozwija się burza, krople deszczu lub grad zaczynają opadać przez chmurę. W suchych i gorących obszarach, gdzie habuby występują najczęściej, te opady często parują, zanim w ogóle dotrą do ziemi. Ten proces parowania, znany jako „virga”, zużywa energię cieplną z otaczającego powietrza, sprawiając, że staje się ono chłodniejsze i gęstsze od powietrza wokół niego.

To ochłodzone, gęstsze powietrze staje się cięższe i zaczyna gwałtownie opadać ku ziemi z prędkością, która może przekraczać nawet 100 kilometrów na godzinę. Kiedy ta powietrzna „bomba” uderza o ziemię, nie ma dokąd pójść, jak tylko rozprzestrzenić się poziomo we wszystkich kierunkach, podobnie jak woda rozlewa się po wylaniu z wiadra. Ta fala zimnego powietrza rozprzestrzeniająca się po ziemi nazywana jest frontem szkwałowym lub „gust front”.

To właśnie ten front jest siłą napędową habubu. Gdy pędzi przez suche, pyliste lub piaszczyste podłoże, takie jak pustynie, wysuszone pola uprawne czy place budowy, siła wiatru unosi ogromne ilości drobnych cząstek pyłu, piasku i ziemi. Te cząstki są zasysane do turbulentnej, postępującej ściany powietrza, tworząc gęstą, nieprzezroczystą zasłonę, która przetacza się przez krajobraz. Habub jest więc wizualizacją frontu szkwałowego burzy, zabarwioną pyłem z ziemi. Przednia strona habubu jest niezwykle turbulentna, co nadaje mu charakterystyczny, groźny wygląd łamiącej się fali.

Charakterystyka gigantycznej burzy

Habuby to zjawiska o monumentalnych rozmiarach. Ich wysokość może wahać się od kilkuset metrów do imponujących 2 do 3 kilometrów, sprawiając, że nawet najwyższe budynki wydają się karłowate. Szerokość frontu może rozciągać się na dziesiątki, a czasami nawet ponad 150 kilometrów. Prędkość, z jaką się poruszają, również jest znaczna; średnia prędkość habubu wynosi od 35 do 60 km/h, ale odnotowano również ekstremalne przypadki, w których wiatry osiągały prędkości ponad 100 km/h.

Jedną z najniebezpieczniejszych cech jest szybkość ich nadejścia. W zaledwie kilka minut, jasne i słoneczne niebo może zamienić się w mroczną, pylistą apokalipsę. Widoczność wewnątrz ściany pyłu może spaść niemal do zera, stwarzając niezwykle niebezpieczne warunki, zwłaszcza w ruchu drogowym. Czas trwania samego przejścia frontu habubu jest zazwyczaj stosunkowo krótki, od 15 do 60 minut, ale skutki w postaci pyłu pozostającego zawieszonego w powietrzu mogą trwać godzinami, a nawet dniami.

Globalne ogniska: Gdzie najczęściej pojawiają się habuby?

Chociaż po raz pierwszy zostały opisane i nazwane w Sudanie, habuby są zjawiskiem globalnym, które występuje we wszystkich suchych i półsuchych regionach świata. Najbardziej znane obszary to:

• Afryka Północna i Bliski Wschód: Pustynia Sahara, zwłaszcza obszar Sudanu, oraz Półwysep Arabski, Kuwejt i Irak, są uważane za klasyczne siedliska habubów. Tutaj są one regularnym zjawiskiem w miesiącach letnich.


• Ameryka Północna: Południowo-zachodnie Stany Zjednoczone, w szczególności stan Arizona z miastami takimi jak Phoenix i Tucson, stały się znane ze swoich spektakularnych letnich habubów podczas sezonu monsunowego. Występują również w częściach Nowego Meksyku, Teksasu i Kalifornii.


• Australia: Rozległe i suche wnętrze Australii, znane jako „Outback”, jest również podatne na tworzenie się potężnych habubów, często związanych z przejściem zimnych frontów, które wywołują burze.


• Azja Środkowa: Pustynie takie jak Gobi i inne suche obszary w tej części świata są również miejscami, gdzie mogą tworzyć się te potężne burze.

Niepokojącym trendem jest to, że z powodu zmian klimatycznych, pustynnienia i długotrwałych susz, obszary sprzyjające powstawaniu habubów rozszerzają się. Oznacza to, że w przyszłości z tym zjawiskiem mogą spotykać się również mieszkańcy regionów, gdzie dotychczas były one rzadkością.

Niebezpieczeństwa czające się w ścianie pyłu

Za imponującym wyglądem habubu kryje się szereg poważnych zagrożeń dla ludzi, mienia i środowiska. Ograniczona widoczność jest tylko najbardziej oczywistym z nich.

Zagrożenia dla zdrowia

Największym zagrożeniem, jakie stanowi habub, jest jakość powietrza. Ściana pyłu niesie ogromne stężenie cząstek PM10 i PM2.5, które są na tyle małe, że mogą przenikać głęboko do płuc. Wdychanie takiego powietrza może powodować natychmiastowe problemy, takie jak podrażnienie oczu, nosa i gardła, kaszel i trudności w oddychaniu. Dla osób z istniejącymi chorobami układu oddechowego, takimi jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), ekspozycja na habub może być niezwykle niebezpieczna i wywołać ciężkie ataki.

Oprócz samych cząstek mineralnych, wiatr może unosić i przenosić różne alergeny (pyłki, zarodniki pleśni), pestycydy, metale ciężkie, bakterie i wirusy. W niektórych regionach, takich jak południowo-zachodnie Stany Zjednoczone, habuby są znane z rozprzestrzeniania zarodników grzyba Coccidioides immitis, wywołującego tak zwaną „gorączkę doliny”, poważną infekcję płuc.

Katastrofa drogowa w zarodku

Dla kierowców nadejście habubu stanowi jeden z najgorszych możliwych scenariuszy. Widoczność może spaść z kilku kilometrów do zera w ciągu zaledwie kilku sekund, nie dając kierowcom czasu na reakcję. Prowadzi to często do tragicznych karamboli z udziałem dziesiątek pojazdów. Pył na jezdni może również zmniejszyć przyczepność opon. Równie zagrożony jest ruch lotniczy, gdzie habuby zmuszają lotniska do zamknięcia, oraz ruch morski na obszarach przybrzeżnych.

Szkody w mieniu i infrastrukturze

Silne wiatry na czele habubu mogą powodować znaczne szkody. Mogą wyrywać drzewa, przewracać słupy energetyczne i linie przesyłowe, powodując masowe przerwy w dostawie prądu. Latające przedmioty mogą uszkadzać dachy i okna. Drobny pył przenika wszędzie, powodując awarie wrażliwego sprzętu elektronicznego, zatykając filtry klimatyzatorów i silników pojazdów. Ścierna natura piasku może uszkodzić lakier na samochodach i fasadach budynków.

Jak się chronić podczas habubu?

Biorąc pod uwagę szybkość, z jaką nadciąga habub, kluczowe jest odpowiednie przygotowanie i właściwa reakcja. Służby meteorologiczne na dotkniętych obszarach wydają ostrzeżenia przed burzami piaskowymi, które należy traktować niezwykle poważnie.

Jeśli jesteś w samochodzie:

• Nie próbuj przejeżdżać przez burzę! To najczęstszy i najbardziej śmiertelny błąd.


• Gdy tylko zauważysz zbliżającą się ścianę pyłu, bezpiecznie zjedź z drogi. Zatrzymaj się jak najdalej od pasów ruchu.


• Wyłącz silnik i koniecznie wyłącz wszystkie światła, włączając światła pozycyjne i stop. Inni kierowcy w panice mogą próbować podążać za twoimi światłami i zderzyć się z twoim zatrzymanym pojazdem.


• Zaciągnij hamulec ręczny i trzymaj nogę z dala od pedału hamulca, aby upewnić się, że światła stopu nie są włączone.


• Pozostań w pojeździe z zapiętymi pasami bezpieczeństwa i poczekaj, aż burza minie. Zamknij okna i włącz wewnętrzną cyrkulację powietrza.

Jeśli jesteś na zewnątrz:

• Natychmiast poszukaj solidnego schronienia w budynku lub pojeździe.


• Jeśli nie ma schronienia, oddal się od drzew i słupów energetycznych, które mogą się przewrócić.


• Zakryj nos i usta szmatką lub maską, aby filtrować pył. Chroń oczy okularami.


• Spróbuj schronić się przy jakimś solidnym obiekcie i przykucnij, aby chronić się przed latającymi przedmiotami.

Jeśli jesteś w domu:

• Wejdź do środka i zamknij wszystkie okna i drzwi.


• Wyłącz klimatyzatory i systemy wentylacyjne, które wciągają powietrze z zewnątrz, aby zapobiec dostawaniu się pyłu do domu.


• Odsuń się od okien, które mogą zostać uszkodzone przez porywy wiatru lub latające przedmioty.