Przewlekły ból pleców to nie tylko objaw trwający dłużej niż trzy miesiące; to złożone zaburzenie układu nerwowo-immunologicznego, które stopniowo „przekalibrowuje” szlaki bólowe od obwodu do rdzenia kręgowego i mózgu. Nowe zrozumienie tych szlaków oraz rozwój inteligentnych, spersonalizowanych terapii przybliżają nas do momentu, w którym u części chorych będziemy w stanie trwale stłumić ból i przywrócić funkcję, przy mniejszych skutkach ubocznych niż kiedykolwiek wcześniej.

Dlaczego przewlekły ból pleców jest tak częsty i uporczywy

Jeśli chodzi o obciążenie, ból przewlekły należy do głównych przyczyn cierpienia i obniżonej zdolności do pracy w krajach rozwiniętych. W Stanach Zjednoczonych dane z narodowych ankiet zdrowotnych pokazują, że znaczny odsetek dorosłych doświadczył przewlekłego bólu w ciągu ostatnich trzech miesięcy, a znacząca część cierpi na tzw. „ból o dużym wpływie”, który ogranicza codzienne czynności. Chociaż liczby różnią się w zależności od definicji i metodologii, skala jest wystarczająca, aby zaklasyfikować przewlekły ból pleców jako jedno z głównych wyzwań zdrowia publicznego.

Specyfika dolnej części pleców polega na tym, że stanowi ona anatomiczne skrzyżowanie sił: dźwiga ciężar tułowia, amortyzuje każdy krok i ruch oraz przenosi obciążenia na miednicę i biodra. Z tego powodu przyczyny bólu są zróżnicowane — od zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego i małych stawów kręgosłupa, przez stenozę kanału kręgowego i ucisk korzenia nerwowego, po dysfunkcję mięśni, ból mięśniowo-powięziowy i, rzadziej, układowe choroby reumatyczne. U części osób pomimo szczegółowych badań nie znajduje się wyraźnej przyczyny strukturalnej; nie oznacza to, że „nic się nie dzieje”, lecz że problem prawdopodobnie leży w funkcjonalnych zmianach układu nerwowego.

Od ostrego do przewlekłego: jak mózg i rdzeń kręgowy „uczą się” bólu

Ostry ból, na przykład po naciągnięciu, najczęściej ustępuje w ciągu kilku tygodni. Czasami jednak w fazie rekonwalescencji dochodzi do „zwrotu”: włókna czuciowe w nerwach obwodowych stają się bardziej pobudliwe, neurony rdzenia kręgowego wzmacniają przekazywanie sygnałów, a w mózgu zmienia się komunikacja między obszarami odpowiedzialnymi za czucie, emocje i procesy poznawcze. Ten proces nazywamy maladaptacyjną neuroplastycznością.

Skutkiem jest to, że ból przestaje odzwierciedlać stan tkanek, a staje się oddzielnym, samopodtrzymującym się wzorcem sygnałowym. W praktyce oznacza to, że u niektórych pacjentów, nawet po zagojeniu się pierwotnego urazu lub ustąpieniu stanu zapalnego, nadal utrzymuje się stały, tępy lub kłujący ból, czasami z nadwrażliwością na dotyk, zimno lub ruch. Dodatkowo stopniowo włączają się ośrodki nastroju i uwagi: ból zaburza sen i koncentrację, nasila lęk i objawy depresyjne oraz zamyka błędne koło bierności i jeszcze większego bólu.

Co to oznacza dla diagnostyki i terapii

Standardowa definicja przewlekłego bólu pleców odnosi się do objawów trwających dłużej niż trzy miesiące. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że ta sama etykieta kliniczna kryje różne mechanizmy; dlatego nie istnieje jedno „magiczne rozwiązanie”. W praktyce łączy się środki niefarmakologiczne i farmakologiczne, a w razie potrzeby także zabiegi interwencyjne.

Hierarchia leczenia: od konserwatywnego do celowanego

• Edukacja i aktywizacja pacjenta. Zrozumienie, że ruch jest bezpieczny i pożądany, nawet gdy występuje ból, to pierwszy krok. Programy samopomocy i wysokiej jakości platformy edukacyjne mogą zmniejszyć lęk przed ruchem (kinezjofobię) i odciążyć system.


• Fizjoterapia i nadzorowana aktywność fizyczna. Indywidualnie dobrane treningi stabilizacji tułowia (core), ćwiczenia mobilności bioder i kręgosłupa piersiowego oraz aktywność aerobowa udowodniono, że przyczyniają się do poprawy funkcji.


• Metody komplementarne. Akupunktura, techniki poznawczo-behawioralne, a u wybranych pacjentów także podejścia mind–body mogą mieć dodatkową wartość.


• Leki. Niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki zwiotczające mięśnie rozważa się krótkoterminowo; leki antyneuropatyczne (np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny) celują w nerwowy komponent bólu. Opioidy nie są już terapią pierwszego wyboru i są zarezerwowane dla jasno określonych sytuacji, pod ścisłym nadzorem.


• Interwencje. W przypadku radikulopatii lub wyraźnego stanu zapalnego stosuje się celowane blokady zewnątrzoponowe lub stawów międzywyrostkowych. Jeśli występuje długotrwały, oporny na leczenie ból o cechach neuropatycznych, rozważa się neuromodulację — przede wszystkim stymulację rdzenia kręgowego nowej generacji (SCS) z nowoczesnymi, adaptacyjnymi (closed-loop) urządzeniami.

Neuromodulacja: jak „przekodować” sygnały bólowe

Stymulacja rdzenia kręgowego (SCS) od dziesięcioleci pomaga części pacjentów z przewlekłym bólem pleców i nóg. Najnowsze generacje systemów potrafią odczytywać odpowiedzi elektryczne z rdzenia kręgowego i na bieżąco dostosowywać sygnał wyjściowy, co zmniejsza dyskomfort przy zmianie pozycji i może poprawić spójność analgezji. W ostatnich metaanalizach różne modalności SCS wykazały, średnio, lepsze wyniki niż sama terapia farmakologiczna w przypadku przewlekłego bólu opornego na leczenie, i to w kilku klinicznie ważnych miarach (intensywność bólu, funkcja, zadowolenie z terapii).

Równolegle, głęboka stymulacja mózgu (DBS) i inne techniki celowanej stymulacji mózgu przeżywają przełom. Grupy badawcze — w tym zespoły z amerykańskich uniwersytetów, takich jak UCSF — opracowały prototypy spersonalizowanej, w pętli zamkniętej DBS: w bólu przewlekłym nie włączali stymulacji na stałe, ale za pomocą wszczepionych elektrod najpierw „odczytywali” wzorce sygnałów mózgowych związane z silniejszym bólem, a następnie aktywowali stymulację tylko wtedy, gdy te wzorce przekroczyły zadany próg. Takie podejście oszczędza energię, potencjalnie zmniejsza skutki uboczne i, co najważniejsze, celuje dokładnie w momenty eskalacji bólu. Więcej o zasadach takiej terapii można znaleźć w materiałach edukacyjnych agencji zdrowia i programów badawczych, na przykład tutaj.

Co mówią nam najnowsze odkrycia z laboratorium i kliniki

W ostatnich latach opublikowano badania, w których neurobiolodzy zidentyfikowali biomarkery bólu przewlekłego w głębokich strukturach mózgu i korze mózgowej oraz wykazali, że na podstawie tych sygnałów można przewidywać subiektywną intensywność bólu. W nowszych badaniach klinicznych na małych grupach uczestników, spersonalizowana DBS w pętli zamkniętej doprowadziła do znacznego zmniejszenia bólu w porównaniu z leczeniem pozorowanym, przy czym indywidualnie mapowano najlepszy region docelowy w mózgu (np. zakręt obręczy, wyspa lub obwody wzgórzowe), a następnie dobierano dawkę i progi włączenia.

Jednocześnie w dziedzinie SCS pojawiły się raporty z przedłużoną obserwacją, które pokazują utrzymywanie się efektu zaawansowanych schematów stymulacji — w tym protokołów opierających się na potencjałach wywołanych z samego rdzenia kręgowego w celu precyzyjniejszego dawkowania stymulacji. Jest to ważne, ponieważ część wcześniejszych prac nie odnotowywała trwałych korzyści po pierwszym roku, więc dane długoterminowe są kluczowe dla realistycznego informowania pacjentów.

Czy to wszystko może być dostępne bez operacji

Duże zainteresowanie budzą również nieinwazyjne metody stymulacji mózgu, takie jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS), przezczaszkowa stymulacja prądem stałym (tDCS) oraz, w nowszych badaniach, zogniskowany ultradźwięk o niskiej intensywności. Chociaż wyniki są niejednorodne, analizy systematyczne wskazują, że odpowiednio dobrane protokoły mogą krótkoterminowo zmniejszyć intensywność bólu i poprawić funkcję u części pacjentów. Wyzwaniem jest standaryzacja celów i dawkowania oraz lepsze rozróżnienie, które podgrupy pacjentów odnoszą największe korzyści.

W idealnym scenariuszu, wiedza z inwazyjnych systemów „pętli zamkniętej” — gdzie urządzenie uczy się rozpoznawać mózgowe wzorce bólu — zostanie przeniesiona na platformy nieinwazyjne. Umożliwiłoby to spersonalizowane, czasowo dawkowane włączanie stymulacji w warunkach rzeczywistych, bez implantacji elektrod. Kilka zespołów multidyscyplinarnych już rozwija prototypy takich rozwiązań.

Rola ruchu, snu i interwencji behawioralnych

Nawet najbardziej zaawansowana technologia nie zastąpi podstawowych nawyków, które chronią kręgosłup i układ nerwowy. Ostatnio szczególnie podkreślano chodzenie jako dostępną, tanią i skuteczną aktywność. Duża analiza kohortowa z wykorzystaniem urządzeń do pomiaru ruchu sugeruje, że większa dzienna „objętość chodzenia” jest związana z mniejszym ryzykiem rozwoju przewlekłego bólu w dolnej części pleców w ciągu kilku lat obserwacji. Wydaje się, że sama ilość chodzenia ma ważniejszy wpływ niż intensywność chodu, chociaż szybsze chodzenie również przynosi korzyści. Szczegóły analizy i metodologii są dostępne w publicznie dostępnych streszczeniach recenzowanych czasopism, na przykład tutaj.

Dla tych, którzy już odczuwają ból, programy stopniowego zwiększania aktywności — na przykład o 10 do 15% więcej kroków tygodniowo — mogą być realistycznym początkiem. Ćwiczenia stabilizacyjne tułowia (deska, „martwy robak”, deska boczna), celowe wzmacnianie pośladków i głębokich mięśni tułowia oraz ćwiczenia oddechowe, które pobudzają przeponę i rozluźniają mięśnie przykręgosłupowe, są ważnymi filarami. Intensywniejsze programy jogi lub Pilatesu mogą przyczynić się do stabilności i propriocepcji, przy jasno określonych granicach i pod nadzorem specjalisty.

Sen i podejścia psychologiczne nie są „dodatkiem”, ale terapią: techniki poznawczo-behawioralne, treningi uważności oraz właściwa higiena snu (stała pora kładzenia się spać, umiarkowana temperatura w pomieszczeniu, ograniczone spożycie kofeiny po południu) zmniejszają obniżony próg dla bodźców bólowych.

Jak lekarze w praktyce wybierają terapię

W ambulatorium nie wychodzi się od jednej diagnozy, ale od profilu pacjenta: wiek, czas trwania i wzorzec bólu (mechaniczny, neuropatyczny, zapalny), stan neurologiczny, choroby współistniejące, oczekiwania i motywacja do aktywnego udziału w leczeniu. Następnie wdraża się plan stratyfikowany z jasnymi celami na 4 do 8 tygodni: zwiększenie dystansu i czasu chodzenia bez nasilenia bólu, poprawa zgięcia i wyprostu, zmniejszenie potrzeby stosowania „ratunkowych” leków przeciwbólowych, normalizacja snu.

Jeśli po początkowym cyklu nie ma zadowalającej poprawy, wprowadza się inne środki: zmiana rodzaju ćwiczeń, połączenie z akupunkturą lub programem zarządzania stresem, krótki cykl farmakologiczny lub, w przypadku radikulopatii, celowana interwencja pod kontrolą rentgenowską. Dopiero jeśli nadal dominuje uporczywy komponent neuropatyczny z ograniczeniami funkcjonalnymi, rozważa się neuromodulację. Przed implantacją SCS obowiązkowa jest faza próbna (trial), aby sprawdzić realne złagodzenie bólu w rzeczywistych warunkach życiowych.

Co przyniesie jutro: od biomarkerów do personalizacji

Postęp w dziedzinie sztucznej inteligencji i technologii noszonej (czujniki ruchu, tętno, zmienność rytmu serca) otwiera możliwość tworzenia cyfrowych biomarkerów, które będą rozróżniać „dobre” i „złe” dni, przewidywać zaostrzenia i w odpowiednim czasie sugerować mikrointerwencje: krótki zestaw ćwiczeń, przerwę od siedzenia, przypomnienie o leku lub aktywację stymulacji nieinwazyjnej.

W badaniach klinicznych, DBS i SCS w pętli zamkniętej idą o krok dalej: urządzenia jednocześnie odczytują i pobudzają aktywność nerwową, tworząc pętlę sprzężenia zwrotnego. Klinicyści otrzymują w ten sposób obiektywne sygnały, które towarzyszą subiektywnym raportom o bólu, a terapia może być dynamicznie dostosowywana — więcej stymulacji w chwilach pogorszenia, mniej w fazach remisji. W niektórych protokołach już prowadzi się podwójnie ślepe badania rzeczywistej i pozorowanej stymulacji, co podnosi poziom dowodów.

Praktyczne porady dla czytelników

• Jeśli ból trwa dłużej niż 12 tygodni lub powraca w częstych epizodach, zasięgnij porady lekarskiej, aby wykluczyć niepokojące objawy (trudności z kontrolą oddawania moczu/stolca, postępujące osłabienie nogi, podwyższona temperatura, niewyjaśniona utrata masy ciała).


• Zacznij od chodzenia, które możesz utrzymać każdego dnia. Na przykład, jeśli obecnie robisz około 4000 kroków, postaw sobie cel 4500–4800 w następnym tygodniu i stopniowo go zwiększaj.


• Włącz 3 do 4 razy w tygodniu krótkie bloki ćwiczeń stabilizacji tułowia pod fachowym okiem. Skupienie na technice jest ważniejsze niż długość trwania.


• Porozmawiaj z terapeutą o ergonomii pracy: wysokość krzesła i monitora, ułożenie stóp, planowanie krótkich przerw co 30–45 minut.


• Jeśli proponuje ci się bardziej inwazyjny zabieg, zapytaj o oczekiwane wyniki, fazę próbną, ryzyko i możliwości dostosowania terapii do twojego profilu bólu.

Otwarte pytania i realistyczne oczekiwania

Pomimo obiecujących postępów, pozostaje kilka otwartych kwestii. Po pierwsze, przewlekły ból pleców nie jest jednolitym bytem: pacjenci z wyraźnym komponentem neuropatycznym prawdopodobnie inaczej reagują na terapie niż ci z bólem głównie mechanicznym. Po drugie, wynik zależy od pakietu środków — żadna terapia sama w sobie nie „wymaże” wszystkich problemów. Po trzecie, i nie mniej ważne, osobiste preferencje, choroby współistniejące i warunki społeczno-ekonomiczne silnie determinują możliwość przestrzegania planu.

Społeczności badawcze dlatego coraz częściej stosują adaptacyjne projekty badań, w których terapia jest dostosowywana w czasie do odpowiedzi danej osoby. W tych ramach, obiektywne sygnały z układu nerwowego, dane behawioralne i środowiskowe oraz subiektywne raporty łączą się w unikalny model, który kieruje decyzją kliniczną — od zmiany leku, przez intensyfikację ćwiczeń, po włączenie neuromodulacji.

Gdzie szukać sprawdzonych informacji i fachowej pomocy

Pacjenci i czytelnicy, którzy chcą głębiej zrozumieć „naukę o bólu”, mogą szukać informacji na sprawdzonych stronach instytucji zdrowotnych i uniwersytetów. Aby uzyskać wgląd w nowoczesne technologie neuromodulacji i kryteria wyboru kandydatów, warto przejrzeć materiały wiodących ośrodków leczenia bólu i neurochirurgii oraz opisy badań klinicznych. Aktualne badania nad DBS i SCS w pętli zamkniętej są dostępne w publicznych rejestrach, a wyniki badań z dziedziny chodzenia, aktywności fizycznej i nieinwazyjnych metod stymulacji są regularnie publikowane w recenzowanych czasopismach o otwartym dostępie. Rejestry badań klinicznych i artykuły przeglądowe mogą pomóc w zrozumieniu kierunku, w którym zmierza ta dziedzina, z zastrzeżeniem, że decyzje terapeutyczne zawsze podejmowane są indywidualnie, w rozmowie z lekarzem i fizjoterapeutą.

Nota redakcyjna: Wszystkie dane czasowe i liczbowe są zgodne z informacjami dostępnymi do 3 października 2025 r.