W globalnej walce z chorobami przenoszonymi przez komary nauka dokonała kluczowego przełomu, który obiecuje zmianę paradygmatu w ochronie milionów ludzi. Po ponad czterech dekadach bez znaczących innowacji w dziedzinie kontroli wektorów, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) niedawno zarekomendowała zupełnie nową klasę produktów. Chodzi o rewolucyjną technologię, tak zwane emanatory przestrzenne, które oferują długotrwałą i skuteczną ochronę przed komarami, przenosicielami śmiertelnych chorób, takich jak malaria, denga, wirus Zachodniego Nilu, żółta febra i Zika. Obszerna analiza naukowa, która objęła dane gromadzone przez ponad 25 lat, potwierdziła wyjątkowy potencjał tego rozwiązania.

Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco (UCSF) przeprowadzili systematyczny przegląd danych dotyczących około 1,7 miliona komarów, dochodząc do wniosku, że ta forma repelentu, która rozprasza substancje czynne w powietrzu, może zapobiec ponad połowie wszystkich ukąszeń komarów. Konkretnie, stwierdzono średnią skuteczność ochronną na poziomie 56%, co stanowi znaczące zmniejszenie ryzyka zakażenia. Ta wiadomość pojawia się w kluczowym momencie, tuż po tym, jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w sierpniu tego roku wydała historyczną rekomendację, popierając stosowanie emanatorów przestrzennych jako nowego narzędzia w arsenale zdrowia publicznego.

Jak działa nowa generacja ochrony?

Emanatory przestrzenne to pasywna technologia ochrony. Działają na zasadzie uwalniania lotnych insektycydów, takich jak metoflutryna czy transflutryna, do otaczającego powietrza. Te substancje chemiczne tworzą w przestrzeni niewidzialną "chmurę" lub "tarczę" ochronną, która odstrasza komary lub zaburza ich zdolność do odnajdywania żywiciela. W przeciwieństwie do dotychczasowych metod, technologia ta nie wymaga energii elektrycznej, ogrzewania ani żadnego zewnętrznego źródła zasilania, co czyni ją idealną do stosowania w odległych i ubogich w zasoby regionach, gdzie choroby przenoszone przez komary są najbardziej rozpowszechnione.

Produkty są zaprojektowane z myślą o maksymalnej prostocie – często mają postać małych pasków, kart lub dysków, nie większych niż kartka papieru, które po prostu wiesza się w pomieszczeniu lub na zewnątrz. Ich niewielka waga, przystępna cena i łatwość użycia czynią je niezwykle praktycznym rozwiązaniem do ochrony gospodarstw domowych w Afryce, Ameryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej, regionach najciężej dotkniętych malarią i innymi podobnymi chorobami. Jedną z kluczowych zalet jest ich ciągłe działanie – zapewniają ochronę w dzień i w nocy, wypełniając w ten sposób niebezpieczne luki w ochronie, które pozostawiają inne metody, takie jak siatki nasączone insektycydami, skuteczne tylko w nocy i w pomieszczeniach.

Globalny wpływ malarii i ograniczenia istniejących metod

Malaria pozostaje jedną z najgroźniejszych chorób współczesności. Tylko w 2023 roku pochłonęła 597 000 istnień ludzkich, a zdecydowaną większość ofiar stanowiły dzieci poniżej piątego roku życia w Afryce Subsaharyjskiej. Celem Światowej Organizacji Zdrowia jest zmniejszenie wskaźnika śmiertelności z powodu malarii o co najmniej 90% do 2030 roku w porównaniu z rokiem 2015 oraz wyeliminowanie tej choroby w co najmniej 35 krajach. Jednak postęp w osiąganiu tego celu w ostatnich latach zwolnił. Przyczyny tego są wielorakie: pandemia COVID-19, która przekierowała zasoby, niewystarczające finansowanie programów zwalczania malarii oraz rosnący problem oporności komarów na istniejące insektycydy.

Ponad 40 gatunków komarów z rodzaju Anopheles przenosi pasożyta malarii, a ich nawyki żywieniowe i spoczynkowe znacznie się różnią. Utrudnia to zastosowanie jednego rozwiązania dla wszystkich sytuacji. Na przykład siatki nasączone insektycydami chronią ludzi tylko podczas snu, pozostawiając ich bez ochrony we wczesnych godzinach wieczornych i porannych, gdy wiele komarów jest aktywnych na zewnątrz. Ponadto, repelenty do stosowania miejscowego, nakładane na skórę, są często drogie, wymagają regularnego ponownego nakładania i nie zawsze są dostępne dla najbardziej zagrożonych populacji. Spirale owadobójcze, popularne w wielu częściach świata, wytwarzają dym, który może być drażniący i zapewniają ochronę tylko przez kilka godzin. Emanatory przestrzenne przezwyciężają właśnie te wady, oferując stałą i długotrwałą ochronę niezależnie od pory dnia czy lokalizacji w chronionym obszarze.

Naukowe potwierdzenie skuteczności i szerokie spektrum działania

Systematyczny przegląd, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie naukowym eBioMedicine, wydawanym przez prestiżowy The Lancet, połączył dane z licznych badań przeprowadzonych na całym świecie. Analiza wykazała, że emanatory przestrzenne zapewniają ochronę nie tylko przed komarami przenoszącymi malarię, ale także przed innymi niebezpiecznymi gatunkami. Ma to kluczowe znaczenie, ponieważ różne gatunki komarów mają różne wzorce zachowań. Komary z rodzaju Anopheles, przenosiciele malarii, gryzą głównie w nocy. Z drugiej strony, komary z rodzaju Aedes, które przenoszą wirusy takie jak denga, Zika i żółta febra, są aktywne i gryzą głównie w ciągu dnia.

Ta zdolność do zapewniania całodziennej ochrony czyni emanatory przestrzenne unikalnym i wszechstronnym narzędziem. Badanie potwierdziło ich skuteczność przeciwko wszystkim kluczowym rodzajom komarów, chociaż z różnym stopniem powodzenia w zależności od gatunku i warunków lokalnych. Ingrid Chen, profesor nadzwyczajny epidemiologii i biostatystyki na UCSF i pierwsza autorka badania, podkreśliła: "Wreszcie mamy nowy sposób ochrony przed ukąszeniami komarów, który wypełnia luki istniejących metod. Jest lekki, przystępny cenowo i łatwy w użyciu, dzięki czemu może być stosowany do ratowania życia we wszystkich częściach świata."

Produkty komercyjne i droga do masowego zastosowania

Na rynku istnieje już kilka produktów wykorzystujących tę technologię. Wśród nich wyróżniają się BiteBarrier, Mosquito Shield i Guardian. BiteBarrier to pierwszy tego typu produkt, który trafił do sprzedaży w Stanach Zjednoczonych i zapewnia ochronę do 21 dni. Mosquito Shield jest skuteczny przez około 30 dni, podczas gdy najbardziej zaawansowany produkt, Guardian, oferuje ochronę, która może trwać nawet do roku, co czyni go niezwykle opłacalnym i praktycznym rozwiązaniem do długoterminowej prewencji.

Rekomendacja Światowej Organizacji Zdrowia, wydana 13 sierpnia, jest kluczowym krokiem, który otwiera drzwi do masowego stosowania tych produktów, zwłaszcza Mosquito Shield i Guardian. Rekomendacja ta umożliwia dużym darczyńcom i organizacjom międzynarodowym, takim jak Globalny Fundusz na rzecz Walki z AIDS, Gruźlicą i Malarią, subwencjonowanie i dystrybucję tych repelentów w krajach najciężej dotkniętych malarią. Oznacza to, że miliony ludzi żyjących w obszarach ryzyka wkrótce będą miały dostęp do nowej, skutecznej i prostej metody ochrony. W tej obszernej analizie wzięło udział prawie 50 badaczy z 15 krajów, co świadczy o globalnym znaczeniu i współpracy niezbędnej do rozwiązania tego palącego problemu zdrowia publicznego.