Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) i Rząd Królestwa Norwegii podpisały list intencyjny w sprawie uruchomienia inicjatywy utworzenia ESA Arctic Space Centre w mieście Tromsø. Tym krokiem rozpoczyna się plan ustanowienia nowego „węzła kosmicznego” w regionie arktycznym — w celu ulepszenia nadzoru satelitarnego, badań klimatycznych, nawigacji i komunikacji w północnych częściach Europy i Arktyki.

Dlaczego Arktyka i dlaczego Tromsø?

Arktyka ma kluczowe znaczenie — nie tylko jako unikalny ekosystem naukowy, ale także jako obszar o rosnącym znaczeniu gospodarczym, geopolitycznym i bezpieczeństwa. Zmiany klimatu na tym obszarze są wielokrotnie przyspieszone, z tempem ocieplenia znacznie przewyższającym średnią światową. Technologie i usługi satelitarne mogą znacząco przyczynić się do monitorowania tych zmian, jednocześnie wspierając zrównoważony rozwój, ochronę środowiska oraz bezpieczeństwo i planowanie energetyczne w regionie.

Miasto Tromsø jest już uznanym ośrodkiem infrastruktury kosmicznej i klimatycznej. Działa tam centrum kontroli dla Arctic Weather Satellite (AWS) — satelity wystrzelonego przez ESA w sierpniu 2024 roku. AWS jest przykładem, jak konstelacja satelitów na orbicie polarnej może ulepszyć krótkoterminowe prognozy pogody dla Arktyki i nie tylko.

Oprócz tego Tromsø gości już szereg organizacji i instytucji badawczych: jest siedzibą Arctic Council Secretariat, działa tam Norwegian Polar Institute, kampus Arctic University of Norway (UiT) oraz Arctic Phi‑Lab w ramach programów ESA, a także jedno z czterech centrów ESA Business Incubation Centres w Norwegii. Prowadzone są tu badania w dziedzinie biotechnologii morskiej, medycyny, przestrzeni kosmicznej i zrównoważonego rozwoju.

Co przynosi ESA Arctic Space Centre — plany i mandat

Zgodnie z listem intencyjnym, ESA i norweskie agencje — między innymi poprzez Norwegian Space Agency (NOSA) — powołują wspólną grupę roboczą ekspertów. Grupa ta zbada możliwości, zdefiniuje zakres działania, priorytety tematyczne, model zarządzania i harmonogram utworzenia centrum. Ostateczna propozycja powinna zostać przedstawiona najpóźniej do końca 2026 roku.

Przewiduje się, że centrum będzie odgrywać kluczową rolę w obszarach: obserwacji Ziemi (Earth observation), nawigacji i telekomunikacji — oraz że będzie współpracować z interesariuszami w całym kręgu polarnym. Celem jest zbudowanie potencjału odpowiadającego na rosnące potrzeby w zakresie nadzoru klimatycznego, bezpieczeństwa i rozwoju w regionie o szczególnych warunkach.

Aktualna misja — Arctic Weather Satellite (AWS)

AWS został pokazany jako konkretny krok w kierunku tego celu. Chodzi o małego satelitę meteorologicznego – o wadze około 120–125 kg — wyposażonego w 19-kanałowy radiometr mikrofalowy. Został wystrzelony 16 sierpnia 2024 roku ze Stanów Zjednoczonych.

Mimo skromnych wymiarów, AWS dostarcza wysokiej rozdzielczości profile pionowe temperatury i wilgotności atmosfery w prawie każdych warunkach pogodowych — co czyni go cennym narzędziem dla meteorologów. Jest to szczególnie cenne w Arktyce, gdzie zmiany atmosferyczne zachodzą szybko, a pozyskiwanie danych z konwencjonalnych czujników często nie jest wystarczające.

Dane z satelity są odbierane w czasie rzeczywistym — przez segment na Svalbardzie, następnie przesyłane do centrum operacyjnego w Tromsø, gdzie są przetwarzane i przekazywane dalej do EUMETSAT. Transmisja i przetwarzanie danych umożliwiają aktualne prognozy pogody, z opóźnieniem około 110 minut od obserwacji.

Chociaż na razie jest to jeden satelita — AWS demonstruje koncepcję: model „New Space”, w którym satelity są mniejsze, szybciej rozwijane i tańsze niż tradycyjne misje. Jeśli okaże się sukcesem, powinien być prekursorem pełnej konstelacji — EPS‑Sterna — planowanej jako sieć sześciu satelitów, które dostarczałyby prawie ciągłe dane, umożliwiając „nowcasting” nie tylko dla Arktyki, ale dla całej planety.

Szerszy kontekst: zmiany klimatu, geopolityka i strategia europejska

Arktyka jest uważana za region o znaczeniu strategicznym — zarówno ze względu na migracje klimatyczne, zmiany śniegu i lodu, jak i ze względu na potencjał nowych szlaków morskich i energetycznych, zasobów i równowagi geopolitycznej. W tym kontekście rozwój centrów potencjału kosmicznego i monitoringu satelitarnego ma wymiar cywilny, bezpieczeństwa i zarządczy.

Dane satelitarne, meteorologia i nawigacja mogą znacząco pomóc w planowaniu projektów energetycznych, monitorowaniu środowiska, zmianach klimatu, bezpieczeństwie żeglugi, ochronie społeczności arktycznych oraz w odpowiedzi na wyzwania ekologiczne. Jednocześnie współpraca wewnątrz Europy i krajów nordyckich pokazuje, jak projekt Arktyki jest postrzegany przez szerokie ramy geopolityczne i strategiczne.

Realizacja Arctic Space Centre w Tromsø byłaby potencjalnie decydującym krokiem dla Europy — w wzmocnieniu jej obecności w regionie, w rozwoju nowych technologii i w lepszej adaptacji do zmian klimatu.

Następne kroki i dynamika realizacji

Wspólna grupa robocza ESA i norweskich instytucji ma za zadanie do końca 2026 roku zdefiniować plan strategiczny: jakie dokładnie funkcje i projekty centrum powinno zawierać, jak będzie zorganizowane, kto będzie decydował i jaki jest ramy czasowe na ustanowienie. Dopiero wtedy będzie jaśniej, kiedy centrum mogłoby stać się operacyjne. Do tego czasu Tromsø i AWS pozostają kluczową częścią strategii arktycznej ESA.

W międzyczasie monitorowane są wyniki misji AWS, ewaluowane są dane meteorologiczne i badane są możliwości, aby konstelacja EPS-Sterna stała się rzeczywistością. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, ten projekt może ustanowić nowy standard dla obserwacji arktycznych — łącząc naukę, technologię i geopolitykę.