Uzależnienie od opioidów stanowi rosnące wyzwanie dla zdrowia publicznego na całym świecie, często zaczynając się podstępnie od stosowania leków przepisywanych w celu łagodzenia przewlekłego bólu – stanu dotykającego miliony ludzi. Problem ten wykracza poza zwykłą zależność fizyczną; głęboko wnika w neurobiologiczne mechanizmy mózgu, pozbawiając jednostkę zdolności do odczuwania radości i przyjemności w codziennych, naturalnych doświadczeniach. W miarę postępu uzależnienia mózg staje się coraz mniej wrażliwy na naturalne nagrody, tworząc stan znany jako anhedonia – utrata zdolności do odczuwania przyjemności. To wewnętrzne poczucie pustki i emocjonalnego odrętwienia często skłania osoby do przyjmowania coraz większych dawek opioidów w poszukiwaniu ulotnego poczucia ulgi lub normalności, zamykając w ten sposób błędne koło uzależnienia.

W świetle tego złożonego problemu naukowcy i klinicyści nieustannie poszukują skuteczniejszych podejść terapeutycznych. Jednym z podejść, które wykazuje wyjątkowo obiecujące wyniki, jest Mindfulness-Oriented Recovery Enhancement (MORE), innowacyjna terapia oparta na dowodach. Opracowana przez dr Erica Garlanda, wybitnego profesora psychiatrii na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego i kierownika katedry w Sanford Institute for Empathy and Compassion, MORE stanowi integracyjny model leczenia. Podejście to w unikalny sposób łączy trening uważności (mindfulness), techniki terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i zasady psychologii pozytywnej, aby jednocześnie zająć się kluczowymi aspektami problemu: samym uzależnieniem, towarzyszącym mu cierpieniem emocjonalnym oraz często występującym bólem przewlekłym.

Nowe badania potwierdzają zdolność terapii MORE do "przekształcania" mózgu

Najnowsze badanie, którego wyniki opublikowano 30 kwietnia 2025 roku w prestiżowym czasopiśmie naukowym Journal of the American Medical Association (JAMA), dostarcza mocnych dowodów na neurobiologiczne efekty terapii MORE. Naukowcy z UC San Diego odkryli, że MORE może pomóc dosłownie "przekształcić" reakcje mózgu na naturalne, zdrowe źródła przyjemności. Odkrycie to sugeruje, że terapia działa nie tylko na poziomie objawowym, ale promuje fundamentalne zmiany w funkcjonowaniu mózgu u osób uzależnionych od opioidów.

W badaniu wzięło udział 160 osób cierpiących na przewlekły ból, przy czym część uczestników miała zdiagnozowane zaburzenie związane z używaniem opioidów (OUD), a część nie. Uczestnicy zostali zrekrutowani z placówek podstawowej opieki zdrowotnej i klinik leczenia bólu. Wszyscy wypełnili szczegółowe kwestionariusze i przeszli zadanie regulacji pozytywnych emocji (ER task). Kluczowa część badania obejmowała podgrupę uczestników z ryzykiem nadużywania opioidów, którzy zostali losowo przydzieleni do dwóch grup: jedna otrzymywała indywidualną terapię MORE przez osiem tygodni, podczas gdy druga uczestniczyła w standardowej grupowej terapii wspierającej. Po cyklu terapeutycznym uczestnicy ponownie przeszli zadanie ER, a monitorowanie za pomocą kwestionariuszy kontynuowano przez trzy miesiące.

Wyniki były niezwykle wyraźne: uczestnicy z OUD wykazywali znaczne trudności we wzmacnianiu pozytywnych emocji. Objawiało się to osłabionymi reakcjami mózgu (mierzonymi za pomocą elektroencefalogramu, w szczególności późnym potencjałem pozytywnym - LPP), gdy próbowali świadomie delektować się i pogłębiać doświadczenie obrazów przedstawiających naturalnie nagradzające obiekty i doświadczenia – takie jak uśmiechnięte dzieci, szczenięta czy piękny zachód słońca. To odrętwienie lub niemożność pełnego doświadczania pozytywnych emocji była bezpośrednio związana z silniejszym głodem opioidowym. Jednak terapia MORE wykazała zdolność do leczenia tej niezdolności do odczuwania przyjemności. U uczestników, którzy przeszli terapię MORE, odnotowano znaczący wzrost reakcji mózgu na pozytywne bodźce. Co najważniejsze, ta poprawa neurofizjologicznej zdolności do odczuwania przyjemności była związana z aż o 50% niższym poziomem głodu opioidowego w porównaniu z uczestnikami w grupie wspierającej.

"Uzależnienie od opioidów zmniejsza zdolność mózgu do doświadczania naturalnej, zdrowej przyjemności, co z kolei napędza wzmożony głód narkotykowy" – wyjaśnił dr Garland, główny autor badania. "Nasze badania pokazują, że MORE pomaga przywrócić tę zdolność, zmniejszając głód i potencjalnie zapobiegając nadużywaniu opioidów". Wyniki te sugerują, że MORE może odgrywać kluczową rolę w pomaganiu osobom z OUD w odzyskaniu kontroli nad swoimi emocjami i pragnieniami, otwierając drogę do ograniczenia lub zaprzestania nadużywania opioidów.

Mechanizmy działania: Więcej niż uważność

Sukces terapii MORE leży w jej wyrafinowanej syntezie różnych technik terapeutycznych ukierunkowanych na podstawowe mechanizmy uzależnienia i bólu. Terapia uczy specyficznych umiejętności uważności (mindfulness), które pomagają jednostkom rozpoznawać i regulować automatyczne reakcje na głód i ból. Zamiast być przytłoczonymi nieprzyjemnymi doznaniami lub myślami, uczą się obserwować je z dystansu, bez osądzania i impulsywnej reakcji. To "przerwanie" automatycznego łańcucha prowadzącego od wyzwalacza (np. stresu, bólu) do głodu i potencjalnego użycia opioidów jest kluczowym elementem powrotu do zdrowia.

Ponadto MORE obejmuje elementy terapii poznawczej, w szczególności techniki ponownej oceny (reappraisal) lub restrukturyzacji poznawczej. Uczestnicy uczą się rozpoznawać i zmieniać negatywne lub katastrofizujące myśli związane z bólem, stresem lub przeciwnościami życiowymi, szukając zamiast tego znaczenia i perspektywy nawet w trudnych okolicznościach. Pomaga to zmniejszyć cierpienie emocjonalne, które często napędza chęć ucieczki poprzez opioidy.

Trzecim filarem terapii MORE są techniki z psychologii pozytywnej, z naciskiem na umiejętność "savoringu" – świadomego delektowania się i pogłębiania pozytywnych doświadczeń. Poprzez prowadzone ćwiczenia uczestnicy uczą się kierować uwagę na przyjemne doznania, emocje i chwile w codziennym życiu – czy to smak jedzenia, piękno natury, poczucie więzi z innymi, czy proste poczucie spokoju. Celem jest ponowne "przebudzenie" uśpionego systemu nagrody w mózgu, czyniąc naturalne źródła przyjemności ponownie atrakcyjnymi i satysfakcjonującymi. Uważa się, że proces ten pomaga przywrócić równowagę w dopaminergicznym i endogennym układzie opioidowym mózgu, które są rozregulowane przez przewlekłe używanie opioidów. Niektóre badania sugerują również wpływ na fale mózgowe, w szczególności wzrost aktywności theta w płatach czołowych, co wiąże się z głęboką koncentracją, zmniejszoną koncentracją na sobie i doświadczeniami autotranscendencji, co może dodatkowo zmniejszyć zachowania uzależniające.

Potwierdzona skuteczność w badaniach klinicznych

Wyniki najnowszego badania JAMA opierają się na już imponującym zbiorze dowodów potwierdzających skuteczność terapii MORE. Do tej pory MORE przetestowano w ponad 13 randomizowanych badaniach klinicznych obejmujących ponad 1300 uczestników z różnymi problemami, w tym przewlekłym bólem, uzależnieniem od opioidów na receptę, uzależnieniem od heroiny oraz współistniejącymi problemami psychologicznymi, takimi jak PTSD.

Jedno z największych badań, opublikowane na początku 2022 roku w czasopiśmie JAMA Internal Medicine, objęło 250 pacjentów. Wyniki pokazały, że terapia MORE zmniejszyła nadużywanie opioidów aż o 45% w ciągu dziewięciomiesięcznego okresu obserwacji. Efekt ten był prawie trzykrotnie silniejszy niż efekt standardowej grupowej terapii wspierającej, która służyła jako kontrola. Dodatkowo, imponujące 50% pacjentów leczonych terapią MORE zgłosiło klinicznie istotne zmniejszenie nasilenia przewlekłego bólu, co wskazuje na podwójną korzyść interwencji.

Inne znaczące badanie, opublikowane w 2023 roku w JAMA Psychiatry, badało skuteczność dodania terapii MORE do standardowej opieki nad uzależnieniami, która często obejmuje leczenie farmakologiczne, takie jak metadon lub buprenorfina (MOUD - Medications for Opioid Use Disorder). Wyniki pokazały, że połączenie terapii MORE i standardowej opieki doprowadziło do 42% mniej nawrotów (powrotu do używania narkotyków) i aż 59% mniej przerwania leczenia (dropout) w porównaniu z samą standardową opieką. Sugeruje to, że MORE może znacznie poprawić wyniki i utrzymanie pacjentów w systemie leczenia uzależnień.

Unikalne podejście do bólu i uzależnienia

Jedną z kluczowych zalet terapii MORE jest jej zdolność do jednoczesnego ukierunkowania na dwa często powiązane problemy: przewlekły ból i uzależnienie od opioidów. Wielu pacjentów zaczyna stosować opioidy właśnie z powodu uzasadnionej potrzeby uśmierzenia bólu, aby później rozwinąć tolerancję, uzależnienie i, paradoksalnie, czasami nawet zwiększoną wrażliwość na ból (hiperalgezja indukowana opioidami). Tradycyjne podejścia często oddzielnie leczą ból i uzależnienie, co może być mniej skuteczne. MORE, z drugiej strony, poprzez swoje zintegrowane techniki uważności, restrukturyzacji poznawczej i savoringu, pomaga pacjentom zmienić ich stosunek do bólu, zmniejszyć katastrofizację związaną z bólem, regulować reakcje emocjonalne na ból oraz jednocześnie zmniejszyć głód i zależność od opioidów. Zdolność do osiągnięcia klinicznie istotnego zmniejszenia bólu u połowy pacjentów w dużym badaniu dodatkowo potwierdza ten unikalny podwójny efekt.

Ogromna wartość dla społeczeństwa

Oprócz skuteczności klinicznej, badania wskazują również na wyjątkową opłacalność ekonomiczną terapii MORE. Szacuje się, że każdy dolar zainwestowany w prowadzenie terapii MORE przynosi zwrot w wysokości aż 798 dolarów w postaci oszczędności społecznych. Oszczędności te wynikają z szeregu czynników: zapobiegania śmiertelnym przedawkowaniom, zmniejszonych kosztów opieki zdrowotnej (mniej hospitalizacji, przyjęć na ostry dyżur), zmniejszonego zaangażowania w system wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych oraz zwiększonej produktywności zawodowej osób skutecznie powracających do zdrowia. Całkowity szacowany dożywotni wpływ ekonomiczny terapii MORE na osobę przechodzącą leczenie wynosi imponujące 320 216 dolarów. Dane te wyraźnie pokazują, że inwestowanie w poszerzanie dostępności takich terapii jest nie tylko imperatywem etycznym, ale także mądrą strategią ekonomiczną dla społeczeństwa stojącego w obliczu niszczycielskich konsekwencji kryzysu opioidowego.

Potrzeba szerszego zastosowania i dalszych badań

Chociaż dotychczasowe wyniki są niezwykle zachęcające, eksperci podkreślają potrzebę dalszych badań, zwłaszcza tych, które będą śledzić długoterminowe skutki terapii MORE i badać jej stosowalność w różnych populacjach i środowiskach. "To badanie jest kluczowym krokiem, ale potrzebujemy jeszcze dużych, długoterminowych badań, aby w pełni zrozumieć, w jaki sposób leczenie takie jak MORE może pomóc w uzdrowieniu mózgu i poprawie powrotu do zdrowia z uzależnienia od opioidów" – zauważył dr Garland.

Biorąc pod uwagę mocne dowody z wielu rygorystycznych, dobrze kontrolowanych badań klinicznych potwierdzających skuteczność terapii MORE, dr Garland uważa, że nadszedł właściwy moment na działanie. Wzywa do współpracy z decydentami politycznymi, organizacjami opieki zdrowotnej i administratorami funduszy z ugód prawnych związanych z opioidami, aby rozszerzyć to oparte na dowodach podejście terapeutyczne na szczeblu krajowym i uczynić je bardziej dostępnym dla tych, którzy go najbardziej potrzebują. Innowacje, takie jak rozwój terapii MORE w formacie wirtualnej rzeczywistości (MORE-VR), które również są badane, mogłyby dodatkowo poprawić dostępność i dotrzeć do jeszcze większej liczby osób zmagających się z uzależnieniem i przewlekłym bólem, oferując im nową drogę do uzdrowienia i pełniejszego życia.

Źródło: University of California