Inwestycje w chorwackim sektorze turystycznym, szczególnie w obiekty wyższej kategorii, takie jak hotele i kempingi, stanowią znaczący motor wzrostu gospodarczego. Takie inwestycje nie tylko bezpośrednio wzmacniają działalność podmiotów, w które się inwestuje, ale generują również szereg efektów mnożnikowych, które rozciągają się na całą gospodarkę. Chodzi o wzrost całkowitych dochodów z turystyki, zarówno na poziomie destynacji, jak i na poziomie krajowym, stymulowanie zatrudnienia oraz znaczący napływ środków do budżetów lokalnych i państwowego.

Niedawna analiza, przeprowadzona dla Chorwackiego Stowarzyszenia Turystyki (HUT) przez firmę konsultingową HD Consulting, naświetliła konkretne korzyści ekonomiczne tych inwestycji. Badanie skupiło się na próbie 20 projektów inwestycyjnych w hotele i kempingi, zrealizowanych przez sześć wiodących krajowych firm turystycznych. Łączna wartość tych projektów, zrealizowanych w okresie od 2016 do końca 2025 roku, osiąga imponujące 570 milionów euro. Kluczowym wnioskiem z badania jest to, że tego typu inwestycje w stosunkowo krótkim czasie zwracają zainwestowaną wartość. Dokładniej, już w ciągu ośmiu lat generowana jest nowa wartość dodana, która odpowiada wysokości początkowej inwestycji. Patrząc w dłuższym okresie dwunastu lat, państwo tylko poprzez pobór opłat fiskalnych i parafiskalnych odzyskuje całą kwotę inwestycji.

Szczegółowa analiza skutków ekonomicznych

Analizowane inwestycje, według wspomnianego badania, przyniosły roczny wzrost bezpośrednich i pośrednich dochodów z turystyki o aż 319,75 miliona euro. Temu napływowi finansowemu towarzyszy również znaczące tworzenie nowych miejsc pracy – stworzono 1.483 bezpośrednich oraz dodatkowych 1.175 pośrednich miejsc pracy. Wkład w finanse publiczne jest również wyjątkowy, z rocznymi opłatami fiskalnymi i parafiskalnymi sięgającymi 47,27 miliona euro. Ponadto warto podkreślić jednorazowe pośrednie wpłaty na rzecz państwa, wynikające z wynagrodzeń i dochodów wykonawców robót oraz podatku VAT od zakupionego sprzętu i mebli, które wyniosły 54,14 miliona euro.

Przekładając na poziom praktyczny, każdy milion euro zainwestowany w pojemność zakwaterowania w hotelach i na kempingach przynosi roczny wzrost bezpośrednich i pośrednich dochodów z turystyki w wysokości 560.666 euro. Jednocześnie taka inwestycja tworzy 2,6 nowych bezpośrednich miejsc pracy i 2,1 pośrednich miejsc pracy. Roczny wzrost opłat fiskalnych i parafiskalnych na milion euro inwestycji wynosi 82.836 euro, podczas gdy jednorazowe wpłaty na rzecz państwa sięgają 94.880 euro. Dane te niewątpliwie wskazują na wysoką opłacalność i gospodarcze uzasadnienie inwestycji w jakościowe obiekty turystyczne.

Struktura zakwaterowania i wyzwanie overtourismu

Veljko Ostojić, dyrektor Chorwackiego Stowarzyszenia Turystyki, podkreśla strukturalny problem chorwackiej turystyki. „Zakwaterowanie hotelowe w Chorwacji stanowi zaledwie 9,5 procent całkowitej pojemności zakwaterowania, co jest znacznie poniżej średniej naszych śródziemnomorskich konkurentów” – zaznacza Ostojić. Właśnie taka nieproporcjonalna struktura zakwaterowania, z dominacją kwater prywatnych, została zidentyfikowana jako główna przyczyna zjawiska overtourismu, które w szczycie sezonu coraz bardziej obciąża liczne chorwackie destynacje. W konsekwencji prowadzi это również do niższej średniej dziennej konsumpcji turystów w Chorwacji w porównaniu z konkurencyjnymi krajami basenu Morza Śródziemnego.

Hotele z drugiej strony mają potencjał generowania dłuższego ruchu turystycznego i przyciągania gości o większej sile nabywczej, co skutkuje wyższą średnią konsumpcją. Przy tym ważne jest, aby zauważyć, że zakwaterowanie hotelowe, zwłaszcza to wyższej kategorii, generuje znacznie mniejsze obciążenie dla zasobów naturalnych i lokalnej infrastruktury. „Poprzez stymulowanie inwestycji przede wszystkim w zakwaterowanie hotelowe, możemy jednocześnie zwiększyć korzyści ekonomiczne z turystyki i zmniejszyć negatywne skutki, jakie obecny model wywiera na lokalne społeczności i środowisko” – wyjaśnia Ostojić. Wskazuje również na praktykę krajów regionu, które w celu wzmocnienia swojego potencjału turystycznego stosują szereg instrumentów zachęcających do inwestowania w zakwaterowanie hotelowe wysokiej kategorii. Środki te, które w Chorwacji wciąż nie są wystarczająco reprezentowane, obejmują kombinacje subsydiowanych kredytów, dotacji bezzwrotnych i ulg podatkowych. W większości konkurencyjnych krajów rozpoznane i prawnie uregulowane są modele projektów mixed-use, które istotnie przyczyniają się do opłacalności projektów turystycznych, atrakcyjności inwestycji oraz wzmocnienia pozycji rynkowej destynacji w globalnej rywalizacji. Przejmując takie, standardowe w konkurencyjnym otoczeniu, praktyki, Chorwacja mogłaby przyciągnąć znaczące inwestycje w jakościowe zakwaterowanie hotelowe. To z kolei doprowadziłoby do wzrostu wydatków turystycznych, przedłużenia sezonu i zmniejszenia presji overtourismu w miesiącach letnich.

Analiza porównawcza i nowoczesne polityki stymulacyjne

W tym kontekście Ostojić przedstawił również wyniki analizy benchmarkingowej zachęt inwestycyjnych w turystyce, którą dla HUT przygotowała firma Horwath HTL Zagreb. Analiza objęła Austrię, Czarnogórę, Maltę, Włochy, Węgry, Portugalię, Grecję, Serbię i Albanię. Jednym z kluczowych wniosków jest trend stopniowego wzmacniania strategicznej roli państwa w kształtowaniu inwestycji turystycznych. Nowoczesne polityki stymulowania inwestycji turystycznych wykraczają poza ramy klasycznych subsydiów i coraz częściej przyjmują rolę aktywnych strategii rozwojowych. Zachęty nie ograniczają się zatem wyłącznie do wsparcia finansowego; praktyka pokazuje, że chodzi o zarządzanie kierunkiem, strukturą i efektami inwestycji za pomocą zaawansowanych, wieloskładnikowych modeli. Oprócz już wspomnianych kombinacji subsydiów, dotacji bezzwrotnych i ulg, zauważalny jest zwrot w kierunku zachęt tematycznie ukierunkowanych. Szczególny nacisk kładzie się na obszary efektywności energetycznej, transformacji cyfrowej i społecznie odpowiedzialnego biznesu (ESG).

Propozycje wzmocnienia atrakcyjności inwestycyjnej chorwackiej turystyki

Aby uniknąć dalszego spadku atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjności inwestycji w chorwacką turystykę, Chorwackie Stowarzyszenie Turystyki proponuje przyjęcie szeregu konkretnych instrumentów. Instrumenty te mają na celu stymulowanie inwestycji w nowe i istniejące hotele i kempingi, ale także transformację istniejącego prywatnego zakwaterowania w zakwaterowanie hotelowe o wyższej wartości dodanej. Proponowane środki obejmują:

• Dotacje bezzwrotne (granty) na budowę i rozbudowę pojemności zakwaterowania na obszarach turystycznie niedostatecznie rozwiniętych. Intensywność pomocy byłaby wysoka (do 40 procent kosztów kwalifikowalnych), a środki byłyby skierowane na hotele i kempingi 4- i 5-gwiazdkowe. Środek ten mógłby stymulować rozwój turystyki w regionach takich jak Slawonia czy wnętrze Dalmacji.


• Dotacje bezzwrotne (granty) na budowę i rozwój pojemności hotelowych na obszarach turystycznie rozwiniętych, przy niższej intensywności pomocy (do 20 procent kosztów kwalifikowalnych). Środek ten dotyczyłby wyłącznie hoteli, stymulując dalsze podnoszenie jakości w ugruntowanych destynacjach, takich jak Istria czy Dubrownik.


• Subsydiowane stopy procentowe na budowę i rozwój pojemności hotelowych i tzw. mixed-use (o mieszanym przeznaczeniu), przy średniej i wyższej intensywności pomocy.


• Dotacje bezzwrotne (granty) na podniesienie kategorii istniejących hoteli do 4 i 5 gwiazdek, przy średniej intensywności pomocy (do 30 procent kosztów kwalifikowalnych).


• Dotacje bezzwrotne (granty) na rozwój hoteli dyfuzyjnych i integralnych, przy wysokiej intensywności pomocy (do 40 procent kosztów kwalifikowalnych). Środek ten ma na celu transformację istniejącego prywatnego zakwaterowania w jakościowe obiekty hotelowe poprzez modele hoteli dyfuzyjnych i integralnych, co jest szczególnie interesujące dla zachowania autentyczności mniejszych miejscowości.


• Dotacje bezzwrotne (granty) na inwestycje w zrównoważony rozwój i komponenty ESG (Environmental, Social, Governance) w turystyce. Przewidziano wysoką intensywność pomocy (do 70% kosztów kwalifikowalnych) na inwestycje w efektywność energetyczną, odnawialne źródła energii, cyfryzację oraz wdrażanie modeli biznesowych odpowiedzialnych społecznie.


• Zachęty inwestycyjne na rozwój dodatkowych obiektów hotelowych i poprawę jakości, na przykład na inwestycje w nowe centra spa i wellness, sale konferencyjne, boiska sportowe oraz podnoszenie poziomu oferty gastronomicznej.


• Stymulowanie i precyzyjne uregulowanie prawne tzw. projektów mixed-use, które obejmują rezydencje markowe i niemarkowe. Takie modele, jak już podkreślono, znacząco przyczyniają się do opłacalności projektów, przyciągają inwestycje i wzmacniają pozycję rynkową destynacji w globalnej konkurencji. Przykłady udanych projektów mixed-use na świecie pokazują ich potencjał do całorocznej działalności i dywersyfikacji oferty.

Wdrożenie tych środków, zdaniem Chorwackiego Stowarzyszenia Turystyki, jest kluczowe dla zapewnienia długoterminowej stabilności i konkurencyjności chorwackiej turystyki, przy jednoczesnym zwiększeniu jej pozytywnych skutków ekonomicznych i zmniejszeniu negatywnych konsekwencji masowej turystyki. Stworzenie korzystniejszego otoczenia inwestycyjnego przyciągnęłoby kapitał niezbędny do transformacji w kierunku bardziej jakościowego, odpornego i odpowiedzialnego sektora turystycznego, który przyczynia się do dobrobytu całego kraju.

Strategiczne ukierunkowanie na podnoszenie jakości zakwaterowania i całej oferty turystycznej, z naciskiem na zrównoważony rozwój i odpowiedzialne zarządzanie zasobami, jest warunkiem wstępnym repozycjonowania Chorwacji jako destynacji o wysokiej wartości. Oznacza to nie tylko inwestycje w „cegły i beton”, ale także ciągłe inwestowanie w potencjał ludzki, innowacje i transformację cyfrową. Rozwój całorocznych produktów turystycznych, rozproszenie ruchu turystycznego na mniej rozwinięte obszary oraz wzmocnienie odporności sektora na zewnętrzne wstrząsy, takie jak pandemie czy zmiany klimatyczne, muszą być integralną częścią nowego paradygmatu rozwoju. W tym sensie proponowane zachęty stanowią ważny krok w kierunku realizacji wizji Chorwacji jako wiodącej śródziemnomorskiej destynacji zrównoważonej turystyki.