Długo utrzymywane przekonanie, że izolacja społeczna jest jednym z kluczowych czynników ryzyka, a także wczesnym objawem choroby Alzheimera, zostało podważone przez najnowsze odkrycia naukowe. Paradoksalnie, wydaje się, że wzmożona aktywność społeczna, a nie wycofanie, może być jednym z pierwszych, bardzo subtelnych wskaźników, że w mózgu zachodzą zmiany związane z tą chorobą neurodegeneracyjną. Jedno obszerne badanie, które przeanalizowało dane kilkuset tysięcy osób, wskazuje na złożony związek między naszymi genami, zachowaniami społecznymi a ryzykiem choroby Alzheimera, otwierając zupełnie nowy rozdział w rozumieniu tej choroby.

Rewolucyjne odkrycie zmienia postrzeganie choroby

Naukowcy zagłębili się w dane genetyczne i nawyki społeczne ogromnej próby prawie pół miliona Brytyjczyków, o średniej wieku 56 lat. Wyniki zaskoczyły samych badaczy. Okazało się, że osoby z podwyższonym genetycznym ryzykiem rozwoju choroby Alzheimera, w fazie życia, gdy objawy jeszcze się klinicznie nie ujawniły, zgłaszały mniejsze poczucie izolacji. Co więcej, uczestniczyły w szerszym spektrum aktywności społecznych i opisywały swoje relacje rodzinne jako szczęśliwsze w porównaniu z osobami o niższym ryzyku genetycznym.

Dodatkowo intrygujące jest to, że nie znaleziono żadnych znaczących różnic między tymi dwiema grupami, jeśli chodzi o poczucie samotności, jakość przyjaźni czy postrzegane wsparcie emocjonalne. Wydaje się, że we najwcześniejszych, tzw. prodromalnych fazach, choroba nie skłania ludzi do wycofywania się społecznego. Przeciwnie, ich życie społeczne może stać się nawet bogatsze i bardziej satysfakcjonujące, co jest w całkowitej sprzeczności z dotychczasowymi doświadczeniami klinicznymi z pacjentami w późniejszych stadiach choroby.

Możliwe wyjaśnienia nieoczekiwanego zjawiska

Nasuwa się kluczowe pytanie: dlaczego podwyższone ryzyko choroby niszczącej funkcje poznawcze miałoby prowadzić do intensywniejszego życia społecznego? Społeczność naukowa oferuje dwa możliwe wyjaśnienia, które wzajemnie się nie wykluczają. Pierwsza hipoteza sugeruje, że jednostki, na jakimś podświadomym poziomie, odczuwają wczesne i subtelne zmiany we własnym funkcjonowaniu i kompensacyjnie wzmacniają interakcje z innymi jako rodzaj instynktownego mechanizmu radzenia sobie. Wzmożona socjalizacja mogłaby być próbą mózgu oparcia się nadchodzącym zmianom.

Druga, równie przekonująca teoria, skupia się na otoczeniu. Możliwe, że rodzina i bliscy przyjaciele zauważają drobne, ledwo dostrzegalne zmiany w zachowaniu, mowie czy orientacji osoby – zmiany, których sama osoba nie jest świadoma. W odpowiedzi na to, wzmacniają swoje wsparcie, częściej zapraszają osobę na spotkania i poświęcają jej więcej uwagi, co skutkuje obiektywnie bogatszym życiem społecznym. W tym scenariuszu, rozszerzony krąg społeczny nie jest inicjatywą jednostki zagrożonej, ale reakcją jej najbliższego otoczenia na pierwsze, niemal niewidoczne sygnały choroby.

Rezerwa poznawcza i rola więzi społecznych

Od lat podkreśla się znaczenie tworzenia tak zwanej rezerwy poznawczej jako kluczowego mechanizmu obronnego przed demencją. Rezerwa poznawcza to zdolność mózgu do opierania się uszkodzeniom i utrzymania normalnego funkcjonowania pomimo starzenia się lub procesów patologicznych, takich jak w chorobie Alzheimera. Uważa się, że rezerwa ta budowana jest poprzez edukację, aktywności wymagające umysłowo i, oczywiście, poprzez bogate interakcje społeczne. Więzi społeczne stymulują mózg do aktywności, tworzą nowe synapsy i wzmacniają istniejące sieci neuronowe, co opóźnia pojawienie się klinicznych objawów demencji.

Nowe odkrycia nie negują ochronnej roli więzi społecznych. Wskazują jednak, że związek między życiem społecznym a chorobą Alzheimera jest dwukierunkowy i znacznie bardziej złożony, niż sądzono. Podczas gdy aktywne życie społeczne niewątpliwie pomaga w budowaniu odporności mózgu, sama choroba w swojej najwcześniejszej fazie może, jak się wydaje, paradoksalnie stymulować zachowania prowadzące do większego zaangażowania społecznego.

Geny nie są jedynym winowajcą: Czynniki, na które możemy wpłynąć

Chociaż genetyka odgrywa pewną rolę, ważne jest, aby podkreślić, że nie jest ona decydująca. Szacuje się, że około jedna trzecia wszystkich przypadków choroby Alzheimera może być przypisana tak zwanym modyfikowalnym czynnikom ryzyka. Są to aspekty naszego stylu życia i zdrowia, na które możemy bezpośrednio wpływać i tym samym znacznie zmniejszyć nasze ryzyko lub przynajmniej opóźnić początek choroby. Do tych czynników należą:

• Brak aktywności fizycznej: Regularne ćwiczenia pobudzają krążenie w mózgu, zmniejszają procesy zapalne i stymulują wzrost nowych komórek nerwowych.


• Niekontrolowana cukrzyca: Wysoki poziom cukru we krwi uszkadza naczynia krwionośne, w tym te w mózgu, i może przyczyniać się do gromadzenia szkodliwych białek.


• Wysokie ciśnienie krwi: Nadciśnienie w średnim wieku znacznie zwiększa ryzyko demencji w późniejszych latach, ponieważ uszkadza delikatną sieć naczyń włosowatych w mózgu.


• Niska jakość snu: Podczas głębokiego snu mózg oczyszcza się z toksyn, w tym beta-amyloidu, białka tworzącego blaszki charakterystyczne dla choroby Alzheimera. Przewlekły brak snu zakłóca ten kluczowy proces.


• Depresja: Chociaż związek nie jest w pełni wyjaśniony, przewlekła depresja jest powiązana ze stanami zapalnymi i zmianami w strukturze mózgu, które mogą zwiększać podatność na demencję.


• Palenie: Palenie uszkadza naczynia krwionośne i wprowadza liczne toksyny do organizmu, zwiększając stres oksydacyjny, który szkodzi komórkom mózgowym.


• Niektóre leki: Długotrwałe stosowanie niektórych leków, takich jak niektóre rodzaje leków przeciwlękowych i antycholinergicznych, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem.

Rozpoznawanie najwcześniejszych objawów: Więcej niż zapominalstwo

Skupienie się na zmianach w życiu społecznym jest przydatne, ale ważne jest również poznanie innych wczesnych objawów choroby Alzheimera, które często są ignorowane lub przypisywane normalnemu starzeniu się. Klasyczne zapominalstwo, zwłaszcza dotyczące niedawnych wydarzeń, pozostaje kluczowym objawem. Ale istnieją też bardziej subtelne wskaźniki:

• Trudności w planowaniu i rozwiązywaniu problemów: Problemy z postępowaniem według przepisów, zarządzaniem domowymi finansami lub wykonywaniem zadań wymagających wielu kroków.


• Problemy z wykonywaniem znanych zadań: Osoba może mieć trudności z dotarciem w znane miejsce, zapamiętaniem zasad ulubionej gry lub korzystaniem z urządzeń gospodarstwa domowego.


• Dezorientacja w czasie i przestrzeni: Utrata poczucia dat, pór roku i upływu czasu. Czasami osoba może zapomnieć, gdzie się znajduje lub jak się tam dostała.


• Nowe problemy ze słowami w mowie lub piśmie: Trudności w śledzeniu lub włączaniu się do rozmowy, zatrzymywanie się w połowie zdania lub zmaganie się ze znalezieniem właściwego słowa (np. „to do pisania” zamiast „długopis”).


• Kładzenie rzeczy w nietypowe miejsca: Częste gubienie przedmiotów i niemożność odtworzenia kroków w celu ich znalezienia, czasami z oskarżaniem innych o kradzież.


• Zmiany nastroju i osobowości: Osoby mogą stać się zdezorientowane, podejrzliwe, przygnębione, przestraszone lub niespokojne. Mogą łatwo się denerwować, zarówno w domu, jak i poza znanym otoczeniem.

Zrozumienie, że choroba Alzheimera może zaczynać się od nieoczekiwanego rozszerzenia kręgu społecznego, a nie tylko od wycofania, dostarcza nowego, bardziej złożonego obrazu tej choroby. Podkreśla to znaczenie zwracania uwagi na wszystkie zmiany w zachowaniu i nawykach naszych bliskich, nawet te, które na pierwszy rzut oka wydają się pozytywne.

Źródło: University of California