We współczesnym świecie, naznaczonym ciągłym pośpiechem i miejskim stylem życia, stres stał się niemal nieuniknionym towarzyszem codzienności. W poszukiwaniu skutecznych metod relaksacji i poprawy samopoczucia psychicznego coraz częściej zwracamy się ku naturze. Jednym z najbardziej znanych podejść, pochodzącym z Japonii, jest Shinrin-yoku, czyli „kąpiel leśna”. Ta praktyka, która nie odnosi się do fizycznej kąpieli, lecz do świadomego i całkowitego zanurzenia się w leśnej atmosferze wszystkimi zmysłami, naukowo dowiedziono, że obniża poziom hormonu stresu, kortyzolu, obniża ciśnienie krwi i wzmacnia układ odpornościowy. Ale co, gdy dostęp do prawdziwego lasu jest ograniczony lub niemożliwy? Czy technologia może wypełnić tę lukę? To właśnie to pytanie skłoniło zespół naukowców z Instytutu Rozwoju Człowieka im. Maxa Plancka (MPIB) i Uniwersyteckiego Centrum Medycznego Hamburg-Eppendorf (UKE) do przeprowadzenia innowacyjnego badania.

Badanie granic wirtualnej natury

Ich niedawne badanie pilotażowe, którego wyniki opublikowano w prestiżowym czasopiśmie Journal of Environmental Psychology, badało, czy wirtualny spacer po lesie może złagodzić stres i poprawić stan emocjonalny. Badanie skupiło się na kluczowym pytaniu: czy efekt jest silniejszy, gdy wirtualne środowisko stymuluje jednocześnie wiele zmysłów? Zainspirowani terapeutycznymi zastosowaniami Shinrin-yoku w Japonii, niemieccy naukowcy postanowili sprawdzić, czy dobroczynny wpływ przebywania w naturze można odtworzyć w świecie cyfrowym. Ich celem było stworzenie jak najbardziej przekonującego i wszechstronnego doświadczenia, które wykracza poza zwykłą obserwację wizualną.

Na potrzeby tego ambitnego projektu nakręcono wysokiej jakości wideo 360° w największym w Europie lesie daglezjowym, rezerwacie przyrody Sonnenberg w pobliżu Parchim. To wideo było nie tylko imponujące wizualnie, ale towarzyszyły mu również autentyczne dźwięki nagrane na miejscu – szum liści, śpiew ptaków i trzask gałązek. Aby doświadczenie było w pełni wielozmysłowe, naukowcy wprowadzili trzeci wymiar – zmysł węchu. Używając olejków eterycznych pozyskiwanych bezpośrednio z drzew daglezji, stworzyli zapachowe tło, które miało jeszcze głębiej wprowadzić uczestników w wirtualny świat lasu. Podejście to opiera się na zrozumieniu, że nasza percepcja natury jest holistycznym doświadczeniem, które angażuje wszystkie nasze kanały sensoryczne.

Metodologia i projekt eksperymentalny

W badaniu wzięło udział ponad 130 uczestników. Przed samym wirtualnym doświadczeniem każdy uczestnik był narażony na ostrą sytuację stresową za pomocą starannie dobranych obrazów, które udowodniono, że wywołują stres. Po tej fazie indukcji stresu uczestnicy, wyposażeni w gogle VR, zostali podzieleni na cztery różne grupy. Pierwsza grupa doświadczyła pełnego, wielozmysłowego doświadczenia – kombinacji bodźców wizualnych, autentycznych dźwięków lasu i zapachu daglezji. Pozostałe trzy grupy doświadczyły tylko jednego z bodźców sensorycznych: jedna tylko oglądała wideo bez dźwięku i zapachu, druga tylko słuchała dźwięków lasu w neutralnym środowisku wirtualnym, aby zminimalizować wpływ wizualny, a trzecia była wystawiona tylko na zapach, również w wizualnie neutralnym środowisku. Ten szczegółowy projekt eksperymentalny pozwolił naukowcom precyzyjnie wyizolować i porównać efekty poszczególnych zmysłów w stosunku do ich kombinacji.

Siła synergii: Wyniki otwierające nowe możliwości

Wyniki były jasne i statystycznie istotne. Grupa, która była wystawiona na kombinację wszystkich trzech bodźców zmysłowych – obrazu, dźwięku i zapachu – wykazała znacznie większą poprawę nastroju w porównaniu z grupami, które otrzymywały tylko jeden bodziec. Ponadto uczestnicy z grupy wielozmysłowej zgłaszali znacznie silniejsze poczucie więzi z naturą, co sugeruje, że to właśnie synergia zmysłów jest kluczem do stworzenia przekonującego i terapeutycznie skutecznego doświadczenia wirtualnego. Co ciekawe, oprócz pozytywnych efektów na nastrój, odnotowano również ograniczone poprawy w pamięci roboczej. Pamięć robocza to funkcja poznawcza, która pozwala nam na krótkoterminowe przechowywanie, przetwarzanie i odzyskiwanie informacji, a jej poprawa wskazuje, że wirtualna natura może mieć również korzyści poznawcze. Naukowcy podkreślają jednak, że są to wyniki badania pilotażowego i że efekty są specyficzne dla badanego obszaru i nie mogą być jeszcze uważane za uniwersalnie ważne. Potrzebne są dalsze, bardziej rozległe badania z większą liczbą uczestników, aby potwierdzić te ustalenia i uzyskać głębsze zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw regenerujących efektów wirtualnych doświadczeń przyrodniczych.

Perspektywa naukowa i przyszłe zastosowania

Leonie Ascone, główna autorka badania i badaczka w grupie roboczej ds. Plastyczności neuronalnej w UKE, podkreśliła znaczenie tych odkryć: „Już teraz możemy powiedzieć, że cyfrowe doświadczenia przyrodnicze absolutnie mogą wywołać efekt emocjonalny – nawet jeśli nie zastępują prawdziwej natury”. Jej słowa podkreślają potencjał technologii jako komplementarnego narzędzia do poprawy samopoczucia, a nie jako substytutu autentycznego kontaktu ze środowiskiem. Dr Simone Kühn, kierowniczka badania i dyrektorka Centrum Neuronauki Środowiskowej w Instytucie Rozwoju Człowieka im. Maxa Plancka, odniosła się do praktycznych implikacji. „Szczególnie w miejscach o ograniczonym dostępie do natury – takich jak kliniki, poczekalnie czy wnętrza miejskie – wielozmysłowe aplikacje VR lub celowe umieszczanie scen przyrodniczych mogłyby wspierać dobre samopoczucie psychiczne. Obrazy, dźwięki i zapachy natury oferują dotychczas niedoceniany potencjał poprawy nastroju i sprawności umysłowej w codziennych sytuacjach”, dodaje Kühn. Jej intensywna praca badawcza w dziedzinie wpływu środowiska na ludzki mózg dodatkowo potwierdza te tezy. We współpracy z kolegami z uniwersytetów w Wiedniu, Exeter i Birmingham niedawno udowodniła, że nawet samo oglądanie filmów o przyrodzie może prowadzić do tego, że pacjenci postrzegają ból fizyczny jako mniej intensywny, co zostało opublikowane w badaniu Steininger i współpracowników (2025). Ta wiedza otwiera drzwi do zastosowania wirtualnej natury w szerokim spektrum środowisk, od sal szpitalnych po stresujące przestrzenie biurowe, oferując dostępną i skuteczną metodę łagodzenia stresu i poprawy jakości życia.

Hipoteza biofilii i szerszy kontekst

Wyniki te doskonale wpisują się w szersze ramy naukowe znane jako „hipoteza biofilii”, spopularyzowana przez biologa Edwarda O. Wilsona. Zgodnie z tą hipotezą ludzie mają wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie potrzebę łączenia się z naturą i innymi formami życia. Nasza historia ewolucyjna rozgrywała się w środowisku naturalnym, dlatego nasz mózg i ciało pozytywnie reagują na bodźce z natury, takie jak zieleń, szum wody czy zapach ziemi po deszczu. W dzisiejszym, w przeważającej mierze zurbanizowanym świecie, ta więź jest często zerwana, co może przyczyniać się do wzrostu stresu, lęku i innych problemów ze zdrowiem psychicznym. Badanie nad wirtualną kąpielą leśną sugeruje, że nawet symulowana natura, jeśli jest wystarczająco bogata i przekonująca, może aktywować te głęboko zakorzenione reakcje biofilne. Zastosowanie podejścia wielozmysłowego jest kluczowe, ponieważ tworzy iluzję obecności, która jest wystarczająco silna, aby „oszukać” nasz mózg i wywołać uczucie spokoju i więzi, podobnie jak zrobiłby to pobyt w prawdziwym lesie. W tym kontekście technologia nie służy jako odwrócenie uwagi od natury, ale jako most, który w braku lepszej alternatywy może nas ponownie połączyć z jej dobroczynnymi wpływami.